
วันช้างไทย 2568 มีการเปิดเวทีพูดคุยแลกเปลี่ยนการแก้ปัญหาช้างในประเทศไทย โดยเฉพาะปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่าที่ทวีความรุนแรงมากขึ้นในหลายพื้นที่ กลายเป็นปัญหาเรื้อรัง มีทั้งคนและช้างบาดเจ็บล้มตาย ขณะที่ประชากรช้างป่าเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง จะหาทางออกในการจัดการช้างป้าออกนอกพื้นที่ บุกรุกชุมชน บุกพังบ้าน ทำลายทรัพย์สินเสียหาย บุกกินพืชผลทางการเกษตร จากนโยบายสู่การแก้ปัญหาช้างในท้องถิ่น มีข้อเสนอผ่านเวที “นวัตกรรมชุมชน สู่ปัญหาคนกับช้าง” จัดโดยสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส ร่วมกับกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช มูลนิธิช้างแห่งประเทศไทย มูลนิธิสืบนาคะเสถียร และหน่วยงานภาคี โอกาสนี้ นราพัฒน์ แก้วทอง ผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นประธาน
สมหญิง ทัพหิกรณ์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมอุทยานแห่งชาติฯ กล่าวถึงความคืบหน้าและอนาคตการจัดการประชากรช้างป่าว่า ปัจจุบันประชากรช้างป่ากระจายอยู่ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทั่วประเทศประมาณ 4,013 – 4,422 ตัว กระจายอยู่ใน 16 กลุ่มป่า 91 พื้นที่อนุรักษ์ ปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่าเกิดขึ้นในพื้นที่อนุรักษ์ 71 แห่ง ได้แก่ อุทยานแห่งชาติ 35 แห่ง เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า 29 แห่ง และเขตห้ามล่าสัตว์ป่า 7 แห่ง ครอบคลุมพื้นที่ 42 จังหวัด 128 อำเภอ 151 ตำบล สถิติผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บจากช้างป่า 251 คน
ส่วนการแก้ไขปัญหาช้างป่า สมหญิง กล่าวว่า กรมฯ ดำเนินการ 6 มาตรการ ภายใต้คณะกรรมการอนุรักษ์และจัดการช้าง ประกอบด้วยการจัดการพื้นที่ป่าอนุรักษ์เพื่อเป็นแหล่งอาศัยของช้างป่า จัดทำแหล่งน้ำแหล่งอาหาร ปลูกพืชอาหาร ปรับปรุงทุ่งหญ้า จัดทำแหล่งโป่ง ได้ทำแหล่งน้ำกว่า 99 แห่ง และแหล่งอาหารมากกว่า 20,420 ไร่ สำหรับแผนปีงบฯ 68 จัดแหล่งน้ำ 14 แห่ง รวม 26,000 ลบ.ม. แหล่งอาหาร 8,045 ไร่ และโป่งเทียม 490 แห่ง ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์สำคัญที่มีการกระจายของช้างป่า , การจัดการแนวป้องกันช้างป่า ปรับปรุงรูปแบบคูกันช้างเป็นแบบดาดคอนกรีตเพื่อเพิ่มความ แข็งแรง คงทนในพื้นที่กลุ่มป่ารอยต่อ 5 จังหวัด รวมระยะทาง 45 กิโลเมตร ขณะนี้อยู่ระหว่างดำเนินการ ที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไน ระยะทาง 10 กม. และอุทยานแห่งชาติเขาสิบห้าชั้น ระยะทาง 10 กม. สำหรับแผนดำเนินงานปีนี้ในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไน จ.ฉะเชิงเทรา และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาสอยดาว จ.จันทบุรี ในพื้นที่กลุ่มป่าตะวันออกเพิ่มเติม รวมระยะทางอีก 25 กม. , การสนับสนุนชุดเฝ้าระวังและผลักดันช้างป่า และเครือข่ายชุมชน ประกอบด้วยเจ้าหน้าที่ชุดผลักดันช้างป่า 86 ชุด และเครือข่ายเฝ้าระวังช้างป่าและสัตว์ป่าออกนอกพื้นที่อนุรักษ์ 227 เครือข่าย
ผู้เชี่ยวชาญฯ กล่าวต่อว่า การช่วยเหลือประชาชนผู้ได้รับผลกระทบจากช้างป่า กรมฯ ประกาศใช้หลักเกณฑ์ และวิธีการช่วยเหลือเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากสัตว์ พ.ศ. 2567 กรณี : บาดเจ็บและเสียชีวิต โดยการใช้เงินรายได้สำนักอนุรักษ์สัตว์ป่าและจัดทำร่างระเบียบว่าด้วยการช่วยเหลือผู้ได้รับผลกระทบจากช้างป่า กรณี : ทรัพย์สิน และพืชผลทางการเกษตรเสียหาย ซึ่งอยู่ระหว่างกรมบัญชีกลางพิจารณาความเหมาะสมอัตราการช่วยเหลือเยียวยา ทั้งนี้ ช่วยเหลือเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากช้างป่า รวม 4,088,654 บาท โดยปีงบฯ พ.ศ. 2566 จำนวน 9 ราย รวม 366,842 บาท ปีงบฯ 2567 จำนวน 55 ราย รวม 2,417,010 บาท และปีงบฯ 2568 จำนวน 23 ราย รวม 1,304,802 บาท
อีกมาตรการสำคัญ เธอระบุเป็นการจัดการพื้นที่รองรับช้างป่าอย่างยั่งยืนจัดทำพื้นที่รองรับช้างป่า โดยสำรวจพื้นที่สำหรับสร้างพื้นที่รองรับและจัดการช้างป่าที่สร้างความเดือดร้อนแก่ราษฎรในพื้นที่ 6 กลุ่มป่าหลัก ได้แก่ กลุ่มป่าตะวันออก ณ เขตรักษาพันธุ์ฯ เขาอ่างฤาไน กลุ่มป่าตะวันตก ณ เขตรักษาพันธุ์ฯ สลักพระ กลุ่มป่าแก่งกระจาน ณ อุทยานฯ กุยบุรี กลุ่มป่าภูเขียว-น้ำหนาว ณ เขตรักษาพันธุ์ฯ ภูหลวง กลุ่มป่าคลองแสง-เขาสก ณ เขตรักษาพันธุ์ฯ คลองแสง และกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ณ เขตรักษาพันธุ์ฯ ดงใหญ่ และสร้างศูนย์ปรับพฤติกรรมช้างป่าเป็นพื้นที่รองรับช้างป่าที่มีประวัติทำร้ายประชาชนหรือความเสี่ยงทำร้ายประชาชน เสร็จแล้ว 3 คอก ได้แก่ สถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าพังงา จ.พังงา สถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าเขาสอยดาว จ.จันทบุรี 2 คอก อยู่ระหว่างก่อสร้าง 1 คอก ได้แก่ สถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าช่องกล่ำบน จ.สระแก้ว 1 คอก
มิติควบคุมประชากรช้างป่า สมหญิง ระบุใช้มาตรการวัคซีนคุมกำเนิด ระยะที่ 1 การศึกษาวิจัยและทดสอบการใช้วัคซีนในช้างเลี้ยง ระยะที่ 2 การศึกษาและขยายผลการดำเนินงานในช้างป่า โดยพัฒนาโครงการศึกษาวิจัยการควบคุมประชากรช้างป่าใช้วัคซีนคุมกำเนิด SpayVac® ซึ่งสามารถกระตุ้นภูมิคุ้มกันอยู่ได้นาน วัคซีน 1 เข็มควบคุมอัตราการเกิดได้นาน 7 ปี ปัจจุบันทดสอบการใช้วัคซีนคุมกำเนิดในช้างบ้าน 7 เชือก พบว่าวัคซีนไม่ส่งผลกระทบต่อพฤติกรรมและการดำรงชีวิตของช้างบ้าน ซึ่งยังติดตามผลการศึกษาต่อเนื่อง ก่อนขยายผลไปทดสอบในช้างป่า

ด้าน อาจารย์พิเชฐ นุ่นโต เลขานุการสมาคมนิเวศยั่งยืน (esc) กล่าวว่า อัตราความขัดแย้งคนกับช้างป่าเพิ่มขึ้นเรื่อยๆทั่วประเทศไทย แต่ยังมีช่องว่างแนวปฏิบัติระดับชาติในการป้องกันและบรรเทาผลกระทบ มีข้อจำกัดด้านกฎหมาย ระเบียบ งบประมาณ การชดเชยพืชผล ทรัพย์สินที่เสียหายที่เกิดขึ้นจากช้างป่า ทางสมาคมสัตววิทยาแห่งลอนดอน (ZSL) สมาคมนิเวศยั่งยืน (esc) เครือข่ายเสียงคนเสียงช้าง กรมอุทยานฯ จับมือพัฒนารูปแบบที่ยั่งยืนในการแก้ปัญหาช้างป่า เพื่อเพิ่มศักยภาพชุมชนและองค์กรในการประเมินการจัดการและลดผลกระทบอย่างยั่งยืน พยายามสกัดบทเรียนเพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างเครือข่าย สร้างต้นแบบจัดการความขัดแย้งคนกับช้าง พัฒนาประกันภัยช้างป่าสำหรับผู้ประสบภัย เพื่อให้ครอบคลุมทุกกลุ่ม เหมาะสมกับรูปแบบความเสียหาย โดยวิจัยนำร่องเก็บข้อมูลกลุ่มป่าตะวันตก เพื่อหารูปแบบผลิตภัณฑ์ประกันภัย การชดเชยเยียวยาที่เหมาะสม โดยวิเคราะห์ร่วมกับบริษัทเอกชน โครงการฯ ยังหาทางเลือกเศรษฐกิจที่เป็นมิตรกับช้าง ผ่านระบบวนเกษตรกาแฟธุรกิจเพื่อสิ่งแวดล้อม มี 3 พื้นที่นำร่อง ในป่าตะวันตก ซึ่งได้รับผลกระทบจากช้างป่า พื้นที่เลือกโมเดลธุรกิจนี้ ซึ่งมีการศึกษาการส่งเสริมแผนธุรกิจ การปรับวิถีการผลิตการเกษตร ลดการดึงดูดช้างป่าเข้ามาพื้นที่ การส่งเสริมด้านการตลาดและผลิตภัณฑ์ ปัญหาหนี้สินต้องแก้ สร้างตลาดคาร์บอน

6 พื้นที่ที่มีปัญหาความขัดแย้งคนกับช้าง กลุ่มป่าตะวันตก กลุ่มป่าดงพญาเย็นเขาใหญ่ กลุ่มป่ากุยบุรีแก่งกระจาน กลุ่มป่าตะวันออก และกลุ่มป่าเขาหลวง-เขาบรรทัด อาจารย์พิเชฐ กล่าวว่า กลุ่มป่าดงพญาเย็นเขาใหญ่ใช้เครื่องมือผ่านการทำแผนที่อย่างมีส่วนร่วม จุดเด่นเครือข่ายอาสาเฝ้าระวังช้างป่า รวมถึงเสนอจัดทำกองทุนและนวัตกรรมชุมชนแก้ปัญหาช้าง ขณะที่ป่ากุยบุรีเป็นต้นแบบหลายด้าน โดยเฉพาะการท่องเที่ยว การจัดการพื้นที่ และการสนับสนุนอาชีพเพื่ออยู่กับช้างป่า ในพื้นที่ป่าตะวันออกก็ขยับแล้ว เชิญคณะกรรมการต่างๆ อาทิ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชน คณะกรรมการกระจายอำนาจ ไปจนถึง สส. ในพื้นที่ เข้ามามีส่วนร่วม เพราะชาวบ้านเรียกร้องสิทธิการอยู่อย่างปลอดภัย การจัดการจะต้องตอบโจทย์ทั้งคนและช้าง นำมาสู่การกระจายในช่วง1-2 ปีที่ผ่านมา ทางภาคใต้อยู่ระหว่างจัดทำแผนการพัฒนาอย่างยั่งยืน ป่าตะวันตกเน้นเครือข่ายอาสาและระบบวนเกษตรเป็นเครื่องมือหลัก ส่วนภูหลวง ภูเขียว น้ำหนาว จะจัดการเส้นทางช้าง ต้องติดตามความก้าวหน้าตามลำดับ ซึ่งในแต่ละกลุ่มป่าจะมีแนวทางจัดการแตกต่างกัน
ผู้แทนสถานีวิจัยสัตว์ป่าภูหลวง กล่าวว่า ช้างป่ารอบภูหลวงออกนอกจากพื้นที่ป่าทุกจุด ฝูงนี้ขยายตัวไปไกลจนถึงภูเวียง และมีการเสียชีวิตของเจ้าหน้าที่ ไร่อ้อยยังเป็นพืชอาหารดึงดูดให้ช้างป่าออกนอกพื้นที่ ปี 2565 ออกมาฝูงใหญ่กว่า 50 ตัว กลับเข้าป่าเกินครึ่ง เหลือ 14 ตัวที่ออกมาใช้พื้นที่ 3 ปีมานี้ ช้างตัดสินใจเปลี่ยนที่อยู่และหากิน พบลูกช้างโตไม่กลับเข้าป่าเลย 2 ปี สถานการณ์เราเจอชุมชนใหม่ สร้างอาสาเฝ้าระวังใหม่ทุกครั้ง ทีมเดิมมีทั้งเข้มแข็งและไม่เข้มแข็ง หน่วยงานที่ดูแลไม่มีความเชี่ยวชาญด้านการจัดการช้างป่า ช้างป่าอยู่ในดงอ้อย ดงลานภูกระดึง เชื่อมไปถึงอำเภอศรีชมพู จ.ขอนแก่น กว่าล้านไร่ น่าจะเป็นกุญแจสำคัญการเปลี่ยนของช้าง แต่ที่นี่ยังไม่ใช้ฝูงใหญ่ตัดสินใจออกจากป่า ตัวที่ปักหลักเป็นลูกช้างโตและช้างวัยรุ่น โตเต็มวัยยังอยู่กับฝูง เพราะเป็นวัยเจริญพันธุ์ จากการทำงาน 10 ปี หัวใจสำคัญขึ้นกับหัวหน้าในพื้นที่และเครือข่ายชุมชนที่เข้มแข็ง จะเป็นทางลัดในการจัดการ โดยเติมความรู้เรื่องช้างเพื่อเดินไปด้วยกัน ถ้าชุมชนใหม่ๆ เลือกใช้ความรุนแรงจะมีทั้งคนและช้างเสียชีวิต นี่คือบทเรียนหนึ่ง หากช้างออกไปพื้นที่ชุมชน ซึ่งมีเครือข่ายสามารถต่อยอดจัดการขัดแย้ง สู่ต้นแบบจัดการพื้นที่ถิ่นอาศัยทำเป็นแหล่งพื้นที่ปลอดภัยจากช้างป่า และท่องเที่ยวเป็นมิตรกับสัตว์ป่าต่อไป

ข่าวที่เกี่ยวข้อง
ช้างแสนรู้ 19 เชือก ร่วมตักบาตรอุทิศส่วนกุศลแด่วิญญาณช้าง 'วันช้างไทย'
นายกัมพล ตันสัจจา ประธานสวนนงนุชพัทยา พร้อมด้วยคณะผู้บริหาร พนักงาน และช้างแสนรู้ 19 เชือก ได้ร่วมประกอบพิธีทำบุญตักบาตรข้าวสารอาหารแห้ง
เปิดภาพหาดูยาก! ฝูง 'เนื้อทราย' เลาะเล็มหญ้ายามเช้าท่ามกลางสายหมอก
เพจเฟซบุ๊ก เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว Phu Khieo Wildlife Sanctuary โพสต์ภาพ "เนื้อทราย" สัตว์ป่าสงวน พร้อมระบุว่า เช้านี้...ที่แดนสวรรค์สัตว์ป่า
ศาลแพ่ง สั่งจำหน่ายคดีครอบครัวบิลลี่ พอละจี ฟ้องกรมอุทยานฯ เรียกค่าเสียหาย 44 ล้าน
ที่ศาลแพ่ง ถ.รัชดาภิเษก ศาลนัดสืบพยานโจทก์นัดแรกคดีดำ พ1459/2567 ที่นางไพเราะจี รักจงเจริญ ภรรยานายพอละจี รักจงเจริญ หรือบิลลี่นักปกป้องสิทธิมนุษยชนชาวกะเหรี่ยงบ้านโป่งลึก-บางกลอย จ.เพชรบุรี
"ฅนกับช้าง ทุ่งพระยา" วิถีชีวิต วิถีป่า เส้นทางสู่การอยู่ร่วมอย่างยั่งยืน
ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ปัญหาช้างป่าออกนอกพื้นที่อนุรักษ์กลายเป็นประเด็นที่สร้างความกังวลอย่างมาก โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีแนวเขตติดกับป่าอนุรักษ์ ชาวบ้านที่อยู่อาศัยบริเวณดังกล่าวต้องเผชิญกับความเสียหายทางเศรษฐกิจ
“หัวใจคน หัวใจช้าง เสียงก้องจากป่า... เรื่องราวการอยู่ร่วมกันของคนกับช้างป่าแห่งทุ่งพระยา”
กลางผืนป่ากว้างใหญ่แห่งภาคตะวันออกของไทย ที่ซึ่งความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติยังคงดำรงอยู่ ผืนป่าที่ทอดยาวครอบคลุมหลายจังหวัดคือแหล่งอาศัยของสัตว์ป่านานาชนิด