คุก หรือ เรือนจำ สถานที่จองจำผู้ที่กระทำผิด ที่มีมาตั้งแต่ยุคดึกดำบรรพ์ โดยลักษณะของคุกมีวิวัฒนาการมาเรื่อยๆ จากสถานที่หดหู่ มาเป็นสถานที่จองจำที่ทันสมัยอย่างที่เห็นในต่างประเทศ ในประเทศไทยเองก็มีคุกผ่านหลายยุคหลายสมัย ทำให้กรมราชทัณฑ์ ก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ขึ้น เพื่อบันทึกประวัติศาสตร์ความเป็นมาวิวัฒนาการของการก่อตั้งเรือนจำ ตลอดจนเครื่องไม้เครื่องมือหรืออุปกรณ์ในการลงโทษ รวมไปถึงการดำรงชีวิตในคุก ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ตลอดจนเป็นเครื่องเตือนใจให้คนที่เข้าชมไม่อยากทำผิด จะได้ไม่ถูกจองจำ และมีชีวิตอย่างหดหู่
หากยังจำกันได้ประเทศไทยเคยมีการจัดแสดงวัตถุเครื่องมือเครื่องใช้และอุปกรณ์เกี่ยวกับการลงทัณฑ์ของประเทศไทยตั้งแต่โบราณมาเก็บรวมไว้ในที่แห่งเดียวกันเพื่อให้อนุชนรุ่นหลัง ได้ศึกษาประวัติศาสตร์ ซึ่งได้จัดสร้างเป็นพิพิธภัณฑ์และมีการเคลื่อนย้ายสถานที่ในการจัดแสดงถึง 3 ยุค โดยยุคแรก ที่เกิดการสร้างพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ครั้งแรกขึ้นที่เรือนจากลางบางขวาง จ.นนทบุรี เมื่อปีพ.ศ.2482 โดยนายพันตำรวจโทขุนศรีศรากร (ชลอ ศรีศรากร) อธิบดีกรมราชทัณฑ์ ได้เริ่มรวบรวมวัตถุเกี่ยวกับการลงโทษและวัตถุโบราณที่พบภายในบริเวณเรือนจำต่างๆ ทั่วประเทศ สมัย 50 ปีก่อนมาเก็บรวมไว้จำนวน 41 ชิ้น
ต่อมาในยุคที่ 2 ปี พ.ศ.2515 ได้ย้ายไปตั้งอยู่ ณ อาคารศูนย์ฝึกศูนย์ฝึกอบรมข้าราชการราชทัณฑ์ ปัจจุบันคืออาคารสถาบันพัฒนาข้าราชการ ราชทัณฑ์ ซึ่งมีการจัดหาโบราณวัตถุเพิ่มเติมได้มากขึ้นถึง 334 รายการ อาทิ เครื่องมือจารีตนครบาล อุปกรณ์การประหารชีวิตด้วยดาบ การประหารชีวิต ด้วยปืน ภาพวาดสีน้ำมันเกี่ยวกับโทษทวะดึงษ์กรรมกรณ์ (การลงโทษ 32 ประการ) อาวุธปืนโบราณ ภาพถ่ายการประหารชีวิต หุ่นรูปปั้น สิ่งของต้องห้าม และเครื่องมือในการกระทำผิด หรือสิ่งของที่ผู้ต้องขังลักลอบนำเข้าเรือนจำ เป็นต้น
และในยุคที่ 3 ได้ย้ายไปจัดแสดงภายในสวนรมณีนาถ ด้านถนนมหาไชย เขตพระนคร ซึ่งเคยเป็นเรือนจาพิเศษกรุงเทพมหานครเดิม ซึ่งกรมศิลปากรได้อนุรักษ์และขึ้นทะเบียนเป็นอาคารโบราณสถานไว้แล้ว กระทั่งในปี พ.ศ.2558 พิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ ที่สวนรมณีนาถได้ปิดทำการ เนื่องด้วยกระทรวงยุติธรรมโดยสถาบันการยุติธรรมแห่งประเทศไทย จะมีการปรับปรุงพัฒนาพื้นที่ให้เป็นศูนย์การเรียนรู้ระหว่างประเทศด้านกระบวนการยุติธรรม
ทำให้ในปีพ.ศ.2565 กรมราชทัณฑ์ ได้เล็งเห็นความสาคัญ จึงได้ทำการการปรับปรุงและพัฒนาพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์แห่งใหม่ขึ้น ที่สถาบันพัฒนาข้าราชการ ราชทัณฑ์ กรมราชทัณฑ์ จ.นนทบุรี โดยได้มีการเคลื่อนย้ายวัตถุจัดแสดงมายังกรมราชทัณฑ์ พร้อมมีการจัดสรรค์พื้นที่ภายในอาคาร 3 หลัง เพื่อทำการจัดแสดงเครื่องมือและอุปกรณ์เกี่ยวกับการลงทัณฑ์
ล่าสุดในปีนี้ผู้สนใจสามารถเข้าชม พิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ แห่งใหม่กันได้แล้ว โดยรูปแบบของอาคารออกแนวสไตล์ลอฟท์ถูกฉาบด้วยสีเทาเข้มให้อารมณ์ความรู้สึกที่หม่นหมอง ความทุกข์และเศร้า แต่ในอีกมุมก็ให้ความรู้สึกที่สุขุมและมั่นคง นี่อาจจะสะท้อนความหมายของเรือนจำในฐานะสถานที่จองจำนักโทษ
โดยอาคารการจัดแสดงหลักมีทั้งหมด 3 หลัง ภายในอาคาร 1 ชั้น 1 เป็นจุดเริ่มต้นในทุกเรื่องราวของประวัติศาสตร์ เป็นห้องแห่งคำถามว่าคุก…มีไว้ทาไม ตลอดจนไทม์ไลน์ของการจัดทำพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ในแต่ละยุค ซึ่งภายในชั้นนี้จะได้เห็นเครื่องใช้บางส่วนในเรือนจำ อาทิ กลองที่ผู้คุมใช้ตีบอกเวลาเข้าเวรยามสันนิษฐานว่า ถูกใช้ในปี ร.ศ.126 และใบที่สอง ซึ่งได้มาจากเรือนจำกำแพงเพชร มีความเชื่อว่า ถ้าตีกลอง 1 ครั้ง จะมีนักโทษเสียชีวิต 1 คน จึงได้มีการยกเลิกใช้ หันมาใช้ระฆังแทน หรือตู้เก็บเงินของเรือนจำ ที่คาดว่ามาจากเรือนจำหัวเมืองเพื่อใช้เก็บส่วย และถังดับเพลิงที่ผ่านการใช้งานจริงมาแล้ว
เดินเชื่อมมายังอาคาร 2 ชั้น 1 จะเป็นโซนการจัดแสดงวิธีและเครื่องมือการลงทัณฑ์ตั้งแต่สมัยโบราณจนถึงปัจจุบัน โดยในอดีตจะมุ่งเน้นการลงโทษด้วยเครื่องลงทัณฑ์ ด้วยวิธีการรุนแรงให้เข็ดหลาบ หวาดกลัว การลงทัณฑ์แบบจารีต ที่เน้นการทรมานเพื่อให้นักโทษรับสารภาพ ที่เราเองดูแล้วก็รับรู้ได้ถึงความทรมาน อาทิ ตะกร้อ จากเรือนจำกลางนครราชสีมา เครื่องลงโทษที่ทำด้วยหวายขนาดใหญ่ พอให้ใส่คนเข้าไปด้านในได้และมีเหล็กปลายแหลมโผล่ด้านในเป็นระยะๆ โดยใช้ช้างเตะตะกร้อให้กลิ้งไปมา ทำให้นักโทษเจ็บปวดจากการถูกเหล็กตำ เบ็ดเหล็ก ซึ่งจะใช้เบ็ดเหล็กเกี่ยวเข้าไปที่ใต้คางของนักโทษ แล้วชักรอกให้เท้าลอยพ้นพื้น และหลายบทลงโทษ ถัดมาก็จะเป็นอุปกรณ์ที่ใช้พันธนาการนักโทษ เช่น ตรวนขานกยาง ตรวนขาถ่าง ตรวนข้อเท้า เหล็กครอบสะเอว
ถัดมาก็จะวิธีการประหารชีวิตที่มีวิวัฒนาการการใช้ตั้งแต่ด้วบดาบ โดยได้มีการจำลองอุปกรณ์ที่ใช้ประกอบไม่ว่าจะเป็น มีดตัดส้นเท้า มีดตัดสายมงคล ขันทำน้ำมนต์ และดาบของนายเหรียญ เพิ่มกำลัง เพชฌฆาตดาบคนสุดท้าย เป็นต้น ต่อมาก็เป็นการประหารชีวิตด้วยการยิงเป้า โดยเราจะได้เห็นหลักประหารชีวิตอันแรก ปืนที่ใช้ในการประหารชีวิตของจริง เครื่อแบบเพชฌฆาตประหารชีวิตคนสุดท้ายที่นายเชาวเรศน์ จารุบุณย์ ได้สวมใส่ และการประหารชีวิตในปัจจุบันที่ใช้การฉีดยา
ขึ้นไปบนชั้น 2 พบกับการจัดแสดงพระหัตถเลขาในหมายปล่อยตัวนักโทษในรัชกาลที่5 และ รัชกาลที่ 6 ที่หาดูได้ยาก ผ่านหับเผยจำลอง คือประตูระหว่างทางเข้าเรือนจำไปสู่คุก ด้านในจะเป็นบรรยากาศการจำลองการใช้ชีวิตประจำวันในเรือนจำโรงเลี้ยง โรงครัว โรงฝึกวิชาชีพ ห้องนอน ห้องขัง ห้องพยาบาล เครื่องหมาย-เครื่องแบบข้าราชการราชทัณฑ์ในยุคต่างๆ ภาพเรือนจำต่างจังหวัดในอดีต ได้แก่ เชียงใหม่ ลำพูน เพชรบุรี สระบุรี ลพบุรี ปืนของผู้คุมในอดีต ในโซนนี้มีการจัดแสดงโครงกระดูกของนักโทษชายที่อุทิศร่างกายให้สถานพยาบาลเรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ เมื่อปี 2480 รวมถึงโครงการในพระราชดาริฯ ยุคปัจจุบัน
ส่วนอาคาร 3 ติดแม่น้าเจ้าพระยา เป็นร้านหับเผย ที่จำหน่ายผลิตภัณฑ์ของผู้ต้องขังที่ได้จากการเรียนรู้ภายในเรือนจำทั้งกระเป๋า รองเท้า ของที่ระลึก ที่ล้วนเป็นงานฝีมือ ส่วนด้านบนก็จะเป็นคาเฟ่อาหารและเครื่องดื่มจากฝีมือผู้ต้องขัง รวมไปถึงการแสดง ความสามารถและทักษะพิเศษของผู้ต้องขังด้านนาฎศิลป์ ดนตรี ศิลปะ เป็นต้น
การมาเยือนพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ถึงจะไม่ได้จรรโลงใจ แต่เราได้เข้าใจถึงกระบวนการยุติธรรมที่วิวัฒนาการมาเรื่อยๆ ตามหลักสิทธิมนุษยชน จะดีแค่ไหนหากไม่มีใครทำผิดกฎหมาย เคารพกฎสังคม และไม่ต้องถูกลงโทษหรือจองจำเพราะสุดท้ายบั้นปลายชีวิตก็ต้องจบลงด้วยกระบวนการยุติธรรม สำหรับพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์เปิดบริการทุกวัน (ยกเว้นวันจันทร์) เวลา 09.00-17.00 น.
ข่าวที่เกี่ยวข้อง
‘ปธ.กมธ.สิทธิฯ’ ทิ้งทวน ยื่น ‘ป.ป.ช.’ สอบ ‘ราชทัณฑ์-ยธ.’ เอื้อ ‘ทักษิณ’ อยู่นอกคุก
‘สมชาย’ สวมหมวก ปธ.กมธ.สิทธิฯ ทิ้งทวนทำหน้าที่ ยื่น ‘ป.ป.ช.’ สอบ ‘จนท.ราชทัณฑ์-ยธ.’ ส่อปฏิบัติหน้าที่มิชอบ ขัดมาตรฐานจริยธรรมร้ายแรง ปมเอื้อ ‘ทักษิณ’ อยู่นอกคุก
'ทวี' แจงปม 'แป้ง นาโหนด' กรมราชทัณฑ์สอบข้อเท็จจริงใกล้เสร็จแล้ว ระดมทุกอย่างแก้ยาเสพติด
'ทวี' แจง ปม 'แป้งนาโหนด' กรมราชทัณฑ์ สอบข้อเท็จจริงใกล้เสร็จแล้ว ยันไม่ได้นิ่งนอนใจ รับยาเสพติดเป็นโจทย์ใหญ่ ต้องเปลี่ยนเรือนจำเป็นสถาบันปฏิรูปคน-ระดมทรัพยากรทุกอย่างแก้ปัญหา
'ราชทัณฑ์' เผยขั้นตอนหากทักษิณไม่ได้ประกันตัวคดี 112
นายสหการณ์ เพ็ชรนรินทร์ อธิบดีกรมราชทัณฑ์ เปิดเผยถึงกรณีวันที่ 18 มิ.ย.นี้ อัยการจะนำตัวนายทักษิณ ชินวัตร ส่งฟ้องต่อศาล และขั้นตอนต่อไปจะเป็นอย่างไรนั้น ว่า ในวันพรุ่งนี้ (18 มิ.ย.) หากศาลไม่อนุญาตประกันตั
'ทวี' เผยตัวเลขผู้ต้องหาคดีการเมือง-ม.112 มีประมาณ 20 คน
ที่ทำเนียบรัฐบาล พ.ต.อ.ทวี สอดส่อง รมว.ยุติธรรม กล่าวถึงจำนวนนักโทษคดีการเมือง และนักโทษคดีมาตรา112 ขณะนี้มีจำนวนเท่า
'ทอ.' กาง 2 แผนรับ 'แป้ง นาโหนด' แจงเหตุใช้ C-130 แทนแอร์บัส
ทอ. กาง 2 แผนปฏิบัติภารกิจ 13 ชม. รับ 'แป้ง นาโหนด' จากอินโดนีเซียกลับไทย ส่ง 'หน่วยคอมมาโด-หนุมาน' คุมเข้ม แจงเหตุใช้ C-130 แทนแอร์บัส 320
อึ้งไม่ฟุ่มเฟือย! 'รมว.ยธ.' ใช้งบ 6 แสน รับตัว 'แป้ง นาโหนด'
'ทวี' แจงงบใช้ 6 แสน นำตัว ‘แป้ง นาโหนด’ กลับไทยดำเนินคดี ยันถูกกว่าใช้เครื่องบินพาณิชย์ เผยตำรวจหารือราชทัณฑ์ ส่งเข้าส่วนกลางได้หรือไม่