7 เม.ย.2564 -  ศ.นพ.วีระศักดิ์  จงสู่วิวัฒน์วงศ์ ประธานหลักสูตร สาขาวิชาระบาดวิทยา คณะแพทยศาสตร์ ม.อ. และที่ปรึกษารัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข เขียนบทความบนโพสต์เฟซบุ๊กในหัวข้อ “โควิดระลอกสาม โมเมนตัมของโรคระบาดและของการเมือง” มีเนื้อหาว่า หลังจากสงบจากการะบาดในระลอกแรกราวครึ่งปี โควิดก็เริ่มระบาดระลอกสองจากสมุทรสาครออกไปจังหวัดต่างๆ ลักษณะการระบาดคล้าย ๆ มะเร็งที่ลุกลามเฉพาะพื้นที่และอวัยวะใกล้เคียง ไม่กระจายพรวดเดียวออกไปไกลเหมือนระลอกแรก ด้วยความเข้มแข็งของระบบสาธารณสุขและความร่วมมือของประชาชน โควิดระลอกสองก็ค่อยสงบลงจนแทบจะไม่เป็นปัญหา 

ความสำเร็จของการควบคุมการระบาดสองระลอก และการเริ่มเข้ามาของวัคซีน ทำให้รัฐบาลและประชาชนเริ่มรู้สึกผ่อนคลาย มองโลกสวยว่าเราน่าจะเริ่มฟื้นฟูเศรษฐกิจกันได้แล้ว เริ่มต้นจากการผ่อนคลายความเข้มงวดในประเทศ และเตรียมรับนักท่องเที่ยวต่างชาติ

แต่การระบาดรอบสองยังไม่สะเด็ดน้ำดี คลื่นระบาดระลอกสามก็แสดงตน จำนวนผู้ติดเชื้อเพิ่มอย่างน้อยสองเท่าในช่วงข้ามวัน ฐานของการระบาดย้ายจากสมุทรสาครเข้าสู่กรุงเทพมหานครและหัวเมืองต่าง ๆ คราวนี้โทษแรงงานต่างชาติไม่ได้แล้ว การแพร่กระจายเชื้อเที่ยวนี้เกิดจากลูกหลานไทยเราเองที่แสวงหาความบันเทิงหลังจากเคร่งเครียดมานาน

เรานำเข้าวัคซีนมาสองเดือนแล้ว อีกไม่กี่สัปดาห์เราก็จะได้ใช้วัคซีนที่ผลิตในประเทศเรา แต่อัตราความเร็วของการนำเข้าและการผลิตรวมกันเทียบไม่ได้เลยกับอัตราความเร็วของการแตกตัวของโรคระบาดในระลอกนี้ สัปดาห์หน้าบ้านเราจะเข้าสู่เทศกาลสงกรานต์ซึ่งมีการเดินทางของผู้คนทั่วประเทศ เป็นโอกาสที่เชื้อจะเพิ่มโมเมนตัม (ความเร็วคูณด้วยมวล) แพร่ได้เร็วและหนักหน่วงยิ่งขึ้นเหมือนเทศกาลตรุษจีนปีกลายช่วยแพร่เชื้อจากหวู่ฮั่นไปยังภาคส่วนต่าง ๆ ของจีนเมื่อปีกลาย ทั้งโมเมนตัมของผู้คนที่เคลื่อนที่และโมเมนตัมของเชื้อแรงมาก ตามกฎข้อที่สองของนิวตันที่ว่าโมเมนตัมจะไม่สูญหายและไม่เปลี่ยนทิศนอกจากมีแรงกระทำจากภายนอก ดังนั้นเราคงจะเห็นรัฐบาลออกแรงมหาศาลหลังสงกรานต์ในการลดพลังของโมเมนต้มของการระบาด เราคงหลีกไม่ได้ที่จะต้องสกัดกั้นการเดินทางระหว่างจังหวัด และบางแห่งอาจจะต้องเคอร์ฟิวและกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่เกี่ยวกับการท่องเที่ยวพักผ่อนคงต้องถูกแช่แข็งอีกรอบ แผนการที่จะเปิดประเทศให้นักท่องเที่ยวเข้ามาในเดือนกรกฎาคมอาจจะต้องเลื่อนออกไป เนื่องจากความไม่พร้อมภายในของเรา และที่สำคัญคือความไม่พร้อมของนักท่องเที่ยวขาใหญ่จากประเทศจีนที่มีความเสี่ยงต่ำกว่าบ้านเรา

ขออนุญาตเล่าเรื่องกรณีศึกษาที่กำลังจะเกิดขึ้นในจังหวัดสงขลาในช่วงนี้ ซึ่งน้อง ๆ สาธารณสุขในพื้นที่กำลังกังวลมาก กล่าวคือจะมีการจัดแข่งขันชกมวยรายการใหญ่ที่ให้คนเข้าชมฟรีสองวันติดต่อกันในครึ่งหลังของสัปดาห์นี้ น้อง ๆ บอกว่าอาจารย์ครับ อาจารย์ช่วยหาทางบอกให้ผู้ใหญ่ระดับสูงของประเทศช่วยแนะนำคณะผู้จัดซึ่งเป็นผู้ใหญ่ของบ้านเมืองช่วยยกเลิก หรือเปลี่ยนเป็นมวยตู้ที่ไม่ต้องมีคนชมในสนามแทน เพราะผู้ใหญ่ด้านมหาดไทยในพื้นที่และผู้ใหญ่ในกระทรวงส่วนกลางเองเกรงใจผู้ใหญ่ที่จัดมาก ผมปรึกษาไปแล้วท่านได้แต่กำชับทางสาธารณสุขให้เข้มงวดอย่าให้มีการระบาด เหตุผลหนึ่งที่ท่านไม่กล้าสั่งการพิเศษในขณะนี้ คือ ยังไม่พบผู้ป่วยในพื้นที่จังหวัดสงขลา

ผมไม่สนิทกับผู้ใหญ่ท่านใดเป็นพิเศษหรอกครับ สิ่งที่จะช่วยได้คือการเขียนบทความชิ้นนี้แลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับผู้อ่านเท่านั้น ความเห็นของผมอาจจะถูกหรืออาจจะผิด ใครจะเอาไปปฏิบัติต่อหรือไม่ก็ต้องไปพิจารณากันเอง ใครที่ใกล้ชิดกับท่านผู้ใหญ่ก็คงจะเอาไปให้ท่านอ่านเอง

ผมเชื่อว่าผู้ใหญ่ที่จัดส่งเสริมการชกมวยครั้งนี้ทำด้วยความปรารถนาดี เพื่อทำให้ประชาชนในพื้นที่ได้มีกิจกรรมร่วมกัน เป็นการส่งเสริมความเข้มแข็งทางสังคมและเศรษฐกิจ ท่านและที่ปรึกษาของท่านก็มีความรับรู้เรื่องความเสี่ยงของการแพร่ระบาดไม่น้อยกว่าน้อง ๆ ชาวสาธารณสุข 

การแข่งขันชกมวยครั้งนี้ที่สำคัญไม่ได้อยู่ที่การพนันขันต่อระหว่างค่ายมวยและเซียนมวยจากจังหวัดต่าง ๆ ทั่วประเทศ แต่เป็นการเดิมพันทางการเมืองทางด้านชื่อเสียงและหน้าตาของท่านผู้ใหญ่ผู้จัด ท่านก็เป็นชาวสงขลา รักคนสงขลาไม่น้อยกว่าชาวสาธารณสุขสงขลา ท่านผู้ใหญ่ท่านนั้นคงคิดอย่างดีแล้ว 

ความรับผิดชอบในฐานะของนักการเมืองมากกว่าความรับผิดชอบของข้าราชการประจำที่ต้องทำตามนโยบายและมาตรฐานการปฏิบัติราชการ อย่างไรก็ตาม ชาวสาธารณสุขก็จะปฏิเสธความรับผิดชอบไม่พ้น ถ้าไม่ได้ทำตามหน้าที่ในวิชาชีพของตน กล่าวคือถ้าทางสาธารณสุขไม่แจ้งประธานการควบคุมโรคติดต่อของจังหวัดว่าเรื่องนี้เป็นความเสี่ยงของประชากรจำนวนมาก ก็น่าจะถือได้ว่าสาธารณสุขบกพร่องในหน้าที่ ถ้าสาธารณสุขแจ้งประธานควบคุมโรคติดต่อประจำจังหวัดไปแล้วท่านไม่รายงานต่อผู้บังคับบัญชาขั้นสูงขึ้นไปว่าทางแพทย์ให้ความเห็นมาแบบนี้ ก็น่าจะถือได้ว่าท่านประธานควบคุมโรคบกพร่องในหน้าที่ ถ้าได้ทำตามนี้แล้วผู้บังคับบัญชาระดับกระทรวงหรือการเมืองยังสั่งการอนุญาตให้จัด เมื่อมีโรคระบาดเกิดขึ้นผู้บังคับบัญชาระดับกระทรวงหรือการเมืองก็ต้องรับผิดชอบ

จุดอ่อนของระบบราชการอย่างหนึ่ง คือ ความเกรงใจเจ้านาย เพราะเจ้านายเป็นผู้ตัดสินชะตาชีวิตราชการของข้าราชการชั้นรองลงไป ไม่กล้าเสนอข้อเท็จจริงทางวิชาการด้วยกลัวว่าจะไปขัดใจกับเจ้านายทางการเมือง ผมคิดว่าความเกรงใจแบบนี้ส่วนหนึ่งเกิดจากความเข้าใจผิด ในปัจจุบันนักการเมืองซึ่งเป็นเจ้านายของข้าราชการล้วนเป็นคนมีการศึกษาและมีเหตุมีผล การให้ความเห็นทางวิชาการด้วยความบริสุทธิ์ใจเป็นการป้องกันอนาคตทางการเมืองของเจ้านายไม่ให้เจ้านายตัดสินใจด้วยข้อมูลทีผิด เจ้านายควรจะพอใจและมอบหมายหน้าที่การงานให้รับผิดชอบในเรื่องที่ใหญ่ขึ้นในอนาคต

สำหรับท่านที่อยู่ฝ่ายวิชาการควบคุมโรค ผมขอให้ความเห็นว่าแนวโน้มการระบาดในระลอกนี้เกิดขึ้นรวดเร็วกว่าระลอกที่สอง การที่ไม่มีรายงานผู้ป่วยในพื้นที่จังหวัดสงขลาไม่ได้แสดงว่าไม่มีผู้ติดเชื้ออยู่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงนี้มีการเดินทางที่สะดวกและผู้คนต่างชะล่าใจ การรอให้เกิดการระบาดเสียก่อนแล้วจึงป้องกันทั้ง ๆ ที่รู้อยู่แล้วว่าเสี่ยงมาก เป็นการตัดสินใจที่ผิด ผลประโยชน์ทางความบันเทิงและเศรษฐกิจในช่วงไม่กี่วันจะไม่คุ้มกับความเสี่ยงจากการจัดการแข่งขันชกมวยที่มีคนเข้าร่วมจำนวนมาก ซึ่งมีหลักฐานชัดเจนในอดีตแล้วว่าการจัดการแข่งขันชกมวยขนาดใหญ่เป็น super spreading event 

นอกจากนี้การสั่งการให้เจ้าหน้าที่สาธารณสุขคอยควบคุมอย่าให้เกิดความเสี่ยงเป็นการสั่งการที่นำไปปฏิบัติได้ยาก เนื่องจากการแข่งขันชกมวยเป็นเหตุการณ์ที่เร้าอารมณ์ผู้เข้าชมยากแก่การควบคุม การจัดการลดจำนวนผู้เข้าชมจากเป้าหมายของการโฆษณาเดิมที่ห้าพันคนเข้าชมฟรีให้เหลือไม่เกินสามร้อยคนจะนำมาซึ่งความไม่พอใจของผู้คนที่ต้องการเข้าชมจำนวนมาก ความขัดแย้งระหว่างเจ้าหน้าที่ผู้ควบคุมสถานการณ์กับฝูงชนอาจจะนำมาซึ่งความรุนแรงอื่น ๆ ในพื้นที่ซึ่งเคยมีประวัติเรื่องความรุนแรงเมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว

เอาละครับ มาถึงตรงนี้ ผมและน้องอาจจะคิดมากไปเอง ขณะที่ท่านผู้อ่านอ่านบทความนี้อยู่ ท่านผู้ใหญ่อาจจะเข้าใจและสั่งการยกเลิกหรือเปลี่ยนแปลงในการเป็นมวยตู้ล้วน ๆ แล้ว หรือ ยิ่งไปกว่านั้น เราอาจจะมีสิ่งศักดิ์สิทธิ์เบื้องบนคุ้มครอง ถึงแม้จะจัดไป ชาวบ้านและชาวเราก็อาจจะยังโชคดีที่ไม่มีโรคระบาดก็ได้ แต่อย่างที่คุยไว้ตั้งแต่ตอนต้นแหละครับ โมเมนตัมของโรคกำลังมาแรง การเปลี่ยนแปลงโมเมนตัมการเมืองต้องใช้แรงมหาศาลอยู่เหนือความสามารถของเรา หลังสงกรานต์แล้วเราก็จะได้เห็นกันว่าเราจะโชคดีหรือหนีไม่พ้นกฎทางวิทยาศาสตร์ระบาดวิทยา เตรียมตัวเตรียมใจอยู่กับผลงานของโควิดระลอกสามกันเถอะครับ