เพื่อนบ้านเราหลายประเทศได้ประกาศ “ยุทธศาสตร์หลังโควิด” เพื่อผลักดันให้ตัวเองพ้นจากวิกฤติแล้วจะได้วิ่งไปข้างหน้าได้เต็มที่

                คณะกรรมการสภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ของไทยก็เพิ่งพูดถึง “แผน 13” ที่จะครอบคลุม 4 ด้านเพื่อ “พลิกโฉมเศรษฐกิจประเทศ”

                โดยเน้นการลงทุนยานยนต์ไฟฟ้า, อุตสาหกรรมแพทย์, ปรับโครงสร้างเศรษฐกิจไทย

                มีคำอธิบายจากคุณดนุชา พิชยนันท์, เลขาธิการ สศช., ว่าแผนพัฒนาฉบับที่ 13 จะไม่เหมือนกับแผนฉบับที่ผ่านมา

                แผนก่อนๆ จะครอบคลุมการพัฒนาในทุกเรื่อง แต่แผนฉบับที่ 13 จะหยิบยกประเด็นสำคัญมาผลักดันให้สำเร็จใน 4 ด้าน 13 เรื่อง

                เป้าหมายคือต้อง “ปรับโครงสร้างเศรษฐกิจของประเทศ” ให้จงได้

                เป้าหมายที่ว่านี้คือการนำประเทศสู่ “เศรษฐกิจมูลค่าสูง และสร้างการพัฒนาสังคมที่ยั่งยืน”

                เรียกเป็นภาษาฝรั่งว่า High Valued and Sustainable Ecosystem

                ส่วนหนึ่งก็จะเป็นการเน้นเศรษฐกิจที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม มุ่งไปสู่สังคมที่ลดการปล่อยคาร์บอนและมลภาวะให้สอดคล้องกับบริบทโลก

                ภาพใหญ่ของ “แผน 13” ยังอยู่ในกรอบคิดที่ผูกติดกับระบบราชการเดิมที่ยังเป็นปัญหาที่ฝังรากลึก

                หากแก้ตรงสาเหตุหลักที่ถ่วงความเจริญของบ้านเมืองไม่ได้ การที่จะดันให้ไทยเข้าสู่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่ 4 ก็ย่อมจะหวังได้ยาก

                เราจึงควรจะมองว่าประเทศต่างๆ ที่กำลังเตรียมแผนก้าวกระโดดให้พ้นโควิด-19 นั้นเป็นอย่างไรบ้าง

                สิงคโปร์ประกาศ 6 การเปลี่ยนแปลงสำคัญที่กำลังปรับเปลี่ยนเศรษฐกิจโลก

                เขาเรียกมันว่า Major Shifts อันหมายถึงความเปลี่ยนแปลงที่มีนัยสำคัญที่ประเทศต่างๆ จะต้องไม่เพียงแต่ “ตามให้ทัน” แต่ยังต้อง “วิ่งนำ” คู่แข่งรอบๆ ตัวด้วย

                ความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ที่ว่านี้มีอะไรบ้าง?

                1.ระเบียบโลกกำลังเปลี่ยนแปลงครั้งใหม่ ภูมิรัฐศาสตร์ที่ผันแปรจะเป็นตัวเร่งให้เกิดกระแสการค้าภายในภูมิภาคที่มีแนวโน้มเติบโตมากขึ้น โดยเฉพาะในเอเชีย

                เมื่อเกิดแนวโน้มของกระแสการค้าใหม่ ก็แปลว่าจะต้องเร่งรัดการวิจัยและการพัฒนา บริการ ข้อมูลและนวัตกรรมให้ทันกับความเปลี่ยนแปลงที่หนักหน่วงและกว้างขวาง

                2.โควิด-19 มีผลกระทบต่อ supply chain หรือ “ห่วงโซ่อุปทานการผลิต” อย่างแรง จะจัดการบริหารแบบเดิมๆ ไม่ได้อีกต่อไป

                จำเป็นต้องหาทางสร้างความเข้มแข็งที่ยืดหยุ่น (resilience) ให้มากขึ้น

                ชัดเจนว่าห่วงโซ่อุปทานในวันข้างหน้าจะเรียบง่ายและสั้นกว่าที่เคยเป็นมา นั่นหมายถึงการวางที่ตั้งฐานการผลิตให้ใกล้กับตลาดผู้บริโภคปลายทาง และต้องใกล้กับแหล่งปัจจัยการผลิตที่จำเป็นเพื่อความคล่องตัวด้วย

                3.วิกฤติโควิด-19 เร่งให้ผู้บริโภคและภาคธุรกิจต้องปรับใช้ดิจิทัลได้อย่างรวดเร็ว ไม่ว่าจะพร้อมหรือไม่พร้อม อีกทั้งยังทำให้มีการเร่งปรับตัวเข้าสู่การปฏิวัติอุตสาหกรรม 4.0 ซึ่งหมายถึงการใช้ระบบอัตโนมัติเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญด้วย

                4.พฤติกรรมของผู้บริโภคเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก และที่สำคัญคือ บางพฤติกรรมอาจจะไม่กลับสู่รูปแบบเดิมก่อนการระบาดของโรคอีก

                ตัวอย่างที่เห็นชัดคือ ความต้องการอี-คอมเมิร์ซ บริการอิเล็กทรอนิกส์และช่องทางดิจิทัลจะเพิ่มขึ้น

                อีกทั้งความต้องการที่จะให้ความสำคัญกับคุณภาพของสินค้าและบริการที่ส่งผลต่อสุขภาพ

                ผู้คนต้องการลดความจำเป็นที่จะต้องการเดินทาง โดยเฉพาะการเดินทางไปยังจุดหมายปลายทางที่ไม่ปลอดภัยต่อสุขภาพ

                5.คำว่า “ความยั่งยืน” จะมีความสำคัญมากขึ้น โควิด-19 เร่งให้ทุกฝ่ายให้ความสำคัญกับความยั่งยืน ทั้งในด้านสิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจ และสังคมมากขึ้น

                ธุรกิจใหม่ๆ จะต้องเป็นส่วนหนึ่งของเศรษฐกิจสีเขียวเพิ่มขึ้นอย่างปฏิเสธไม่ได้

                6.โควิด-19 ทำให้องค์กรธุรกิจต้องจัดสรรเงินทุนและสภาพคล่องใหม่

                ธุรกิจเอกชนขนาดใหญ่มีแนวโน้มจะเข้าไปซื้อสินทรัพย์ที่ประสบปัญหา ซึ่งจะนำไปสู่การควบรวมในอุตสาหกรรมต่างๆ มากขึ้น

                เพื่อที่จะตั้งรับความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ทั้ง 6 ด้านนี้ รัฐบาลสิงคโปร์ได้ประกาศตั้ง “ภาคีเพื่อการลงมือทำจริง” หรือ The Alliances for Action (AfAs)

                นั่นคือคณะทำงานระดับสูงที่มีตัวแทนทั้งจากรัฐและเอกชนและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลักของอุตสาหกรรม โดยเน้นการทำงานอย่างคล่องแคล่วปราดเปรียวแบบ “สตาร์ทอัพ” และสร้างต้นแบบ หรือ prototype เชิงนโยบายใหม่ๆ

                ถึงวันนี้มีการตั้ง AfAs แล้ว 7 คณะ มีหน้าที่ทำงานร่วมกันและเสนอแนะต้นแบบเชิงนโยบายใหม่ในด้านต่างๆ ที่ตอบโจทย์อนาคตที่ผันผวน, ซับซ้อนและมีความไม่แน่นอนสูง

                เช่น AfA on Supply Chain Digitalization ซึ่งมีหน้าที่สร้าง “ห่วงโซ่อุปทานดิจิทัล”

                (7 ด้านที่สิงคโปร์ตั้งรับอนาคตอันแปรปรวนที่รัฐบาลไทยควรศึกษานำมาปรับใช้).