จังหวัดน่าน หากใครได้มาเยือนก็ต้องตกหลุมรัก  อบอวลด้วยกลิ่นอาย ความเป็นเมืองเหนือเต็มขนาด  ยิ่งชาวบ้านก็น่ารัก ง อาหารอร่อยกินง่าย มีโบราณสถานเมืองเก่าสำคัญๆ  มีวัฒนธรรมประเพณี ภูมิปัญญาที่สืบทอดมาอย่างยาวนาน  ยิ่งการผ้าทอ น่านก็มีชื่อเสียงไม่น้อยหน้าไปกว่าจังหวัดอื่นๆ เมื่อเร็วๆนี้ องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท.  พาไปเที่ยวน่าน  ผ่านเรื่องเล่าของผ้าทอพื้นเมือง ภูมิปัญญาที่ผู้หญิงเมืองน่านทุกคนสมัยก่อนต้องเรียนรู้  และความรู้นี้สืบทอดมาจนถึงคนรุ่นลูกหลานในปัจจุบัน  ด้วยลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์งดงามของแต่ละท้องถิ่น

     แบรนด์ “น่านเน้อเจ้า” ก็เป็นหนึ่งในภูมิปัญญาที่ตกทอดกันมาหลายชั่วคน และคนรุ่นปัจจุบันได้ขับเคลื่อน โดยนำกลุ่มสตรีแม่บ้านที่ว่างงาน ต้องการหารายได้เสริม  4 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มทอผ้าโฮงเจ้าฟองคำ ต.ในเวียง กลุ่มทอผ้าบ้านซาวหลวง ต.บ่อสวก กลุ่มทอผ้าบ้านนาปงพัฒนา  ต.บ่อสวก และกลุ่มส่งเสริมอาชีพบ้านเชียงราย ต.ดู่ใต้ ซึ่งอยู่ในพื้นที่พิเศษของอพท. และยังได้รับรางวัล PATA Gold Awards 2020 ประเภทรางวัล Women Empowerment Initiative  มารวมตัวกันถักทอผ้า ออกขายในชื่อแบรนด์ "น่านเน้อเจ้า" 

    สุขสันต์ เพ็งดิษฐ์ ผู้จัดการสำนักงานพื้นที่พิเศษ 6 ของ อพท .ให้ข้อมูลว่า การรวมกลุ่มของที่เข้มแข็งของสตรีแม่บ้านทั้ง 4 กลุ่ม  จนพัฒนาเป็นแบรนด์ น่านเน้อเจ้า   สร้างผ้าทอที่ทรงคุณค่าของเมืองน่านผ่าน 5 แนวทางหลักคือ 1.การเชื่อมศิลปวัฒนธรรมที่เกิดจากภูมิปัญญาในชุมชน 2.ทำโดยคนในชุมชน 3.มีความเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่งทุกคนก็ค่อยๆปรับและเรียนรู้ 4.ผลกำไรที่ได้มาต้องเอากลับไปต่อยอดหรือจัดทำเป็นสวัสดีการของคนที่อยู่ในกลุ่ม 5. ลูกค้าจะต้องไม่ซื้อสินค้าเพราะความสงสาร แต่ต้องซื้อเพราะเห็นว่าเป็นผลิตภัณฑ์มีคุณภาพ   นอกจากนี้ ยังทำให้เกิดการพัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวโดยชุมชน ที่จะนำนักท่องเที่ยวเข้ามาสัมผัสวิถีชีวิตของกลุ่มคนทอผ้า เรียนรู้วิธีการทอลวดลายที่มีเอกลักษณ์ ชิมรสอาหารแต่ละชุมชน  

    "เรายังได้เตรียมดำเนินการ ยกระดับเมืองเก่าน่านเข้าสู่สมาชิกเครือข่ายเมืองสร้างสรรค์ของยูเนสโก เพื่อเปิดประสบการณ์การท่องเที่ยวมุมมองใหม่ได้อีกด้วย"สุขสันต์กล่าว

    เรื่องราวการทอผ้า ไม่ได้่ทำให้รู้จักแต่ผ้าทอที่สวยงามเท่านั้น แต่ยังพาไปรู้จักสถานที่ที่ใช้ทอผ้าอีกด้วย จุดหมายแรก คือ "เฮือนเจ้าฟองคำ "เป็นเรือนไม้ล้านนาใต้ถุนสูง 3 หลังติดกัน  เปิดด้านหนึ่งให้นักท่องเที่ยวสามารถขึ้นไปชมตัวเรือนด้านในได้  พื้นที่ใต้ถุนเรือน จัดเป็นศูนย์เรียนรู้การทอผ้า 

อ.ภัทราภรณ์ ปราบริปู ทายาทเจ้าฟองคำ

    อ.ภัทราภรณ์ ปราบริปู ทายาทเจ้าของเฮือนเจ้าฟองคำ  ทำหน้าที่ไกด์นำชมเรือนและการทอผ้า เล่าว่า เรือนหลังนี้สร้างมาตั้งแต่ปี 2368 และตัดสินใจเปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชมในปลายปี 2554 จุดประสงค์เพื่อสะท้อนความเป็นเมืองเก่า ที่ยังมีลมหายใจมาจนถึงปัจจุบัน   ตัวเรือนมีการซ่อมแซมมาเรื่อยๆ  แต่ไม่ให้มีสภาพต่างไปจากสมัยดั้งเดิมมากนัก  ส่วนพื้นที่ใต้ถุนถูกจัดระเบียบ วางกี่ทอผ้า 10 กี่  ใช้สาธิตการทอผ้าซิ่น รวมถึงถ่ายทอดความรู้ให้กับคนรุ่นใหม่ที่สนใจ  ผ้าที่ทอมีทั้งซิ่นลายดั้งเดิมโบราณ 7 ลาย อาทิ  ลายเชียงแสน ม่าน คำเคิบ น้ำไหล ป้อง คาดก่าน และซิ่นลายประยุกต์ที่สร้างขึ้นมาเอง คือ ซิ่นลายน้ำไหลหยดน้ำ โดยพี่ชาย มณฑล คงกระจ่าง ด้วยจุดเด่นลายน้ำไหลที่พริ้วไหวดังสายน้ำ แต่งแต้มด้วยจุดกลมระหว่างลายน้ำ คล้ายกับละอองน้ำที่กระเซ็นขึ้นมา และเทคนิคการทอด้วยการล้วงด้ายด้วยมือทำให้ผ้าทอลายนี้ใช้เวลาทอนานได้เพียงเดือนละ 1 ผืน เพราะต้องใช้ความปราณีตและความชำนาญ 

เฮือนเจ้าฟองคำ

    เฮือนเจ้าฟองคำ   เป็นบ้านทรงล้านนา มีลานกว้างด้านหน้า  สร้างเป็นเรือนแฝด  ชั้นบนมีจุดไฮท์ไลต์คือ ห้องพระที่จะแตกต่างจากภาคกลางคือ ไม่มีโต๊ะหมู่บูชา แต่มีหมอนพิง หรือหมอนผา ของเจ้ามโน ซึ่งมีศักดิ์เป็นคุณทวดของอ.ภัทราภรณ์ หมอนอิงนี้ มีการปักลวดลายดั้งเดิมหาดูยาก พร้อมกับมีตราประจำตระกูลติดอยู่บนบานประตูก่อนเข้าสู่ห้องส่วนอื่นๆของบ้าน เรียกว่าหำยนต์  เป็นไม้แกะสลักลายดอกแก้วและหงส์คู่ โดยจะต้องลงคาถาอาคมก่อนจะเอามาติด เพื่อความอยู่เย็นเป็นสุข และห้องจัดแสดงเครื่องเงิน 

ห้องพระในเฮือนเข้าฟองคำ

    ยังมีกิจกรรมทำสรวยดอก หรือ กรวยดอกไม้ ที่เราจะนำไปไหว้ที่วัดภูมินทร์ ที่ห่างจากเฮือนเจ้าฟองคำไม่มากนัก เพราะมาแล้วก็ไม่พลาดที่จะไปชมความสวยงามของจิตรกรรมฝาผนังที่วัด อย่าง ภาพกระซิบรักบันลือโลก และเรื่องราวอื่นๆที่ช่างได้สะท้อนวิถีชีวิตคนเมืองน่านเอาไว้

กลุ่มทอผ้าบ้านซาวหลวง

     เราเดินทางต่อไปที่ วิสาหกิจชุมชนกลุ่มสตรีทอผ้าบ้านซาวหลวง  กรกฎ แปงใจ เลขานุการกลุ่ม รับหน้าที่เป็นคนให้ข้อมูล  เนื่องจาก คลุกคลีกับกี่ทอผ้ามาตั้งแต่ยังเด็ก และเริ่มทอผ้าเช็ดหน้าเป็นตั้งแต่ 6 ขวบ มีความรักผูกพันธ์ในการทอผ้า  และเป็นหนึ่งในเรื่ยวแรงสำคัญของกลุ่ม เล่าว่า  ลายดั้งเดิมของที่นี่ก็จะเหมือนกับชุมชนอื่นๆ ตนจึงได้ออกแบบลายที่เอกลักษณ์ คือ ลายบ่อสวก ที่ประยุกต์มาจากลายนกฮูกและอินธนูที่ปรากฎบนเครื่องปั้นดินเผาโบราณอายุ 700 ปี สร้างเป็นลายคั้น ผสมผสานกับลายอื่นๆ  สร้างความสวยงามให้กับผืนผ้ามาก  ที่นี่มีกว่า 20 กี่  ผลิตสินค้านอกจากซิ่นแล้ว ยังมีเสื้อทั้งผู้หญิงและผู้ชาย เน้นสีที่ใส่ง่ายไม่จัดจ้าน ปัจจุบันยังทำช่องทางการขายผ่านออนไลน์เพิ่มขึ้นด้วย  ทำให้ได้กลุ่มลูกค้าทั้งวัยรุ่น วัยทำงาน หากนักท่องเที่ยวเข้ามาเราจะสอนการทอผ้าตั้งแต่เริ่มต้น  เพราะบางคนที่สนใจก็ชอบการทำกิจกรรมนี้ และยังสามารถไปทำกิจกรรมปั้นดินเผาภายในชุมชนได้อีกด้วย 

กรกฎ แปงใจ

    จุดสุดท้าย  กลุ่มส่งเสริมอาขีพบ้านเชียงราย มีเอกลักษณ์ที่ชัดเจนของผ้าสีดำ-แดง ทอด้วยลายตาโก้ง หรือสมัยก่อนเรียกว่าลายตาแสง พวงทอง สุทธิจินดา เลขากลุ่ม เล่าว่า ผ้าห่มในครัวเรือนที่ใช้จะมีการทอด้วยฝ้ายลายตาโก้ง  ที่ต้องทอโดยผู้หญิง เพราะมีความหมายที่สื่อถึงความพร้อมในการออกเรือน หรือพร้อมแต่งงานเพื่อสร้างครอบครัว แต่เมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลงไป  ชาวบ้านได้รวมกลุ่มกันเพื่อพัฒนาลายตาโก้งให้ทันสมัยมากยิ่งขึ้น จึ งได้พัฒนาลายใหม่ขึ้นมาคือ ลายก้างปลา ซึ่งจริงๆ เกิดจากการทอลายพลาดของช่าง แต่กลับทำให้ได้ลายใหม่ที่สวยงาม อีกลายคือลายลูกแก้ว ที่ทำให้ลายตาโก้งมีลูกเล่นมากขึ้น นอกจากพัฒนาลายยังได้ปรับรูปแบบการใช้โทนสี ให้เข้ากับยุคสมัยด้วย  โดยมีสินค้าอาทิ กระเป๋า เสื้อ พวงกุญแจ ผ้ารองจาน เพื่อตอบโจทย์กลุ่มลูกค้าเข้าถึงง่าย และยังมีกิจกรรมปักกระเป๋า ที่นักท่องเที่ยวสามารถปักด้วยฝีมือตนเอง เป็นของที่ระลึกจากชุมชน 

ผู้หญิงต่องสืบทอดทักษะการทอผ้าห่มลายตาโก้ง

    การมาเที่ยวชมวิถีชีวิตของช่างทอผ้า ทำให้เข้าใจว่าผ้าแต่ละผืนไม่ได้ทอกันง่ายๆ ต้องใช้ทั้งใจรัก ความชำนาญ ทุ่มเท และความคิดสร้างสรรค์  ผ้าทอหนึ่งผืน จึงสมกับราคาที่ขาย และคุณภาพที่ลูกค้าได้รับ หากใครมาน่านลองเปิดประสบการณ์เที่ยวชุมชนทอผ้าดูสักครั้งแล้วจะไม่ผิดหวังแน่นอน