ทันทีที่บริษัทไฟเซอร์ (Pfizer) และ ไบออนเทค (BioNTech) ได้แถลงข่าวผลการทดลองวัคซีนป้องกันเชื้อโควิด-19 ว่าสามารถป้องกันการติดเชื้อในมนุษย์ได้ 90% แล้ว ก็มีผลทำให้ราคาหุ้นของบริษัทไฟเซอร์ปรับตัวสูงขึ้นไปราว 8% ในวันที่ 9 พฤศจิกายนที่ผ่านมา ต่อมาก็มีข่าวออกมาว่า ซีอีโอของบริษัทไฟเซอร์คือนายอัลเบิรต์ เบอร์ลา ได้ทำการขายหุ้นบริษัทไฟเซอร์ที่เขาถืออยู่ออกมาคิดเป็นมูลค่าราว 5.6 ล้านดอลลาร์สหรัฐในวันเดียวกับที่บริษัทไฟเซอร์ได้ประกาศข่าวเรื่องวัคซีนโควิด-19

พฤติกรรมดังกล่าวของนายอัลเบิรต์ เบอร์ลา ย่อมหนีไม่พ้นที่จะถูกสังคมสงสัยและตั้งคำถามว่า เป็นการกระทำผิดที่เข้าข่ายการใช้ข้อมูลภายในเพื่อประโยชน์ส่วนตนในการซื้อขายหุ้น (insider trading) หรือไม่

ในประเด็นเรื่องนี้ ทางตัวแทนของบริษัทไฟเซอร์ได้ออกมาชี้แจงว่า การขายหุ้นในครั้งนี้เป็นเรื่องที่ได้มีการเตรียมการล่วงหน้าไว้ก่อนแล้วตามระเบียบข้อบังคับของทางการ (SEC rule 10b5-1) ซึ่งนายอัลเบิรต์ เบอร์ลาได้เตรียมทำไว้ตั้งแต่เมื่อวันที่ 19 สิงหาคมที่ผ่านมา โดยกำหนดให้มีการขายหุ้นออกไปได้โดยอัตโนมัติเมื่อราคาหุ้นนั้น ๆ ปรับตัวสูงขึ้นไปเกินค่าระดับหนึ่ง หรือกำหนดให้มีการขายหุ้นได้ในวันที่ได้มีการระบุไว้ล่วงหน้า ดังนั้น ในกรณีนี้จึงถือว่าไม่ใช่การกระทำผิดที่เข้าข่ายการใช้ข้อมูลภายในเพื่อประโยชน์ส่วนตนในการซื้อขายหุ้น (insider trading) แต่อย่างไร  

ในกรณีนี้ บริษัทไฟเซอร์และพันธมิตรต้องเผชิญกับปัญหาการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์ที่เกี่ยวข้องกับการเร่งแข่งขันกับบริษัทคู่แข่งอื่น ๆ ในตลาด เพื่อคิดค้นวัคซีนโควิด-19 ที่ใช้งานได้ดี มีความปลอดภัย และผ่านการอนุมัติรับรองอย่างเป็นทางการจากภาครัฐด้วยในที่สุด โดยที่บริษัทยังจะต้องทำการคิดค้นวัคซีนให้ได้ก่อนหรืออย่างน้อยก็ในระยะเวลาที่ใกล้เคียงกับของบริษัทคู่แข่งอื่น ๆ นอกจากนี้วัคซีนดังกล่าวก็ยังต้องขายได้ในราคา (รวมต้นทุนในการเก็บรักษา) ที่แข่งขันได้กับของผู้ผลิตรายอื่น ๆ ในตลาดด้วย ดังนั้น บริษัทไฟเซอร์จึงจำเป็นต้องเสนอผลตอบแทนที่เป็นดึงดูดใจแก่เหล่าซีอีโอเก่ง ๆ เพื่อให้เขาเหล่านั้นต้องการเข้ามาทำงานให้อย่างเต็มความสามารถและมีประสิทธิภาพสูงสุด ซึ่งบริษัทไฟเซอร์ได้เสนอแพคเกจผลตอบแทนให้กับซีอีโอ (คือนายอัลเบิรต์ เบอร์ลา) ไว้ราว 18 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งประกอบด้วย เงินค่าตอบแทน หุ้นบริษัท และอื่น ๆ รวมกัน ซึ่งในกรณีนี้ซีอีโอก็จะมีแรงจูงใจที่จะทำงานตามหน้าที่เพื่อช่วยให้บริษัทสามารถประสบความสำเร็จในเรื่องการคิดค้นวัคซีนให้ได้ ทั้งนี้ก็เพราะว่ามันจะมีผลทำให้ราคาหุ้นของบริษัทปรับตัวสูงขึ้นตามไปด้วยนั่นเอง อย่างไรก็ตามผลตอบแทนอย่างเดียวก็ยังอาจไม่เพียงพอที่จะใช้กำกับดูแลซีอีโอไม่ให้ออกนอกลู่นอกทางได้เสมอไป ดังนั้นการส่งเสริมเรื่องหลักธรรมมาภิบาลในองค์กรจึงยังคงเป็นเรื่องที่มีสำคัญอยู่

ปัญหาการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์ของนายอัลเบิรต์ เบอร์ลา นอกเหนือจากการทำงานเรื่องการบริหารจัดการภาระงานที่ได้รับมอบหมายมาจากบริษัทไฟเซอร์ให้สำเร็จลุล่วงด้วยดีแล้ว เขายังจะต้องทำการตัดสินใจหาจุดเวลาที่เหมาะสมในการขายหุ้นของบริษัทที่เขาได้มาให้ได้ราคาสูงสุดและอย่างถูกกฎหมายด้วย นั่นหมายความว่า เขาจะต้องคาดการณ์ให้ได้ว่าบริษัทจะสามารถคิดค้นวัดซีนได้เมื่อไหร่ เพื่อที่เขาจะได้สามารถขายหุ้นที่ถือไว้ล่วงหน้าภายใต้เงื่อนไขว่าราคาหุ้นที่ได้ปรับสูงขึ้นหรือกำหนดวันที่จะขายหุ้นไว้ล่วงหน้า
อาจมีท่านผู้อ่านบางท่านสงสัยว่าจะเป็นไปได้หรือไม่ที่บริษัทไฟเซอร์อาจจะช่วยเหลือให้ซีอีโอของตนได้สมประโยชน์จากการขายหุ้นแบบ ‘insider trading’ ด้วย
คำตอบก็คือว่า ไม่มีความจำเป็นต้องทำเช่นนั้นเลย เพราะข้อบังคับของทางการ (SEC rule 10b5-1) เปิดโอกาสให้ซีอีโอสามารถแสดงความจำนงค์แจ้งการขายหุ้นของตนเป็นการล่วงหน้าตั้งแต่แรก (ก่อนที่การทดลองวัคซีนจะใกล้ประสบความสำเร็จ) ว่าให้มีการขายหุ้นของตนได้โดยอัตโนมัติหากราคาหุ้นได้ปรับตัวสูงขึ้นจากเดิมไปถึงจุด ๆ หนึ่งแล้ว (ซึ่งก็มักจะเกิดขึ้นเมื่อมีข่าวว่าบริษัทประสบความสำเร็จในการทดสอบวัคซีนแล้ว) หรือในอีกนัยหนึ่งก็คือทางการเปิดช่องให้ซีอีโอสามารถทำ ‘insider trading’ ในแบบที่ถูกกฎหมายนั่นเอง ผู้เขียนขอเดาใจทางการสหรัฐว่า การเปิดโอกาสให้มี ‘insider trading’ แบบถูกกฎหมายตามเงื่อนไขตาม SEC rule 10b5-1 ก็เพราะว่า (ก) หากไม่มีการเปิดช่องให้มีการทำได้อย่างถูกกฎหมายแล้ว ทางฝ่ายอัยการก็คงต้องทำหน้าที่เหมือนแมวไล่จับหนู เพื่อพิสูจน์ให้ได้ว่ามีซีอีโอของบริษัท (และอาจรวมถึงตัวบริษัทเองที่ให้ความช่วยเหลือ) ทำ ‘insider trading’ จริง ซึ่งขั้นตอนในการพิสูจน์ดังกล่าวก็มักจะต้องใช้ทั้งทรัพยากรทุน กำลังคน และเวลาเป็นอย่างมาก (ข) ทั้งซีอีโอและบริษัทจะได้ประโยชน์จากการ ‘insider trading’ ได้อย่างถูกกฎหมาย ก็ต่อเมื่อผลการทดลองของบริษัทประสบความสำเร็จเป็นบริษัทแรก ๆ เท่านั้น จึงจะส่งผลให้ราคาหุ้นของบริษัทปรับตัวสูงขึ้นจากเดิมได้เป็นอย่างมาก  

แต่ก็อาจมีปัญหาได้ถ้าหากว่า ซีอีโอของบริษัทต้องการหาประโยชน์จากการแจ้งข่าวเท็จว่าผลการทดลองได้ประสบความสำเร็จเป็นที่พอใจแล้ว ทั้ง ๆ ที่มันยังอาจเกิดปัญหา (ไม่ชัดเจนแบบขาวดำ) ทั้งนี้ก็เพื่อตนเองจะได้ประโยชน์จากราคาหุ้นที่ปรับตัวสูงขึ้นก่อนบริษัทคู่แข่ง ในกรณีเช่นนี้บริษัทของซีอีโอนั้นกลับจะไม่ได้ประโยชน์อะไรด้วย เพราะในที่สุดแล้วบริษัทก็จะขายวัคซีนไม่ได้เมื่อเกิดปัญหาตามมา บริษัทจึงมีแรงจูงใจที่จะต้องกำกับดูแลผู้บริหารระดับสูงของตนเองให้หลีกเลี่ยงปัญหาเหล่านี้ ซึ่งบริษัทจะสามารถทำได้ด้วยการส่งเสริมและกำกับการทำงานของผู้บริหารระดับสูงให้เป็นไปตามหลักธรรมาภิบาลอย่างเคร่งครัด เพื่อทำให้การทำงานของซีอีโอมีความซื่อสัตย์สุจริต และไม่นำโอกาสหรือข้อมูลบริษัทไปใช้เพื่อประโยชน์ส่วนตน
ความถูกต้องของการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์ของเหล่าบริษัทผู้คิดค้นวัคซีนในตลาดและของเหล่าซีอีโอที่บริหารจัดการบริษัทเหล่านี้ที่จุดดุลยภาพที่เสริมด้วยการกำกับดูแลตามหลักธรรมภิบาลนั้น จะมีความสำคัญต่อผลสำเร็จในการวางแผนบริหารจัดการระบบเศรษฐกิจในยุคหลังโควิดของประเทศต่าง ๆ ด้วย ยกตัวอย่างเช่น ข่าวความสำเร็จในเรื่องวัคซีนดังกล่าวก็เท่ากับเป็นการช่วยวางกรอบเวลาคร่าว ๆ ให้กับรัฐบาลสหรัฐอเมริกาว่าจะสามารถแจกจ่ายวัคซีนไปให้ประชาชนได้อย่างเร็วก็ในราวกลางปีหน้า ซึ่งหมายความว่า รัฐบาลสหรัฐอาจสามารถเลือกใช้มาตรการล็อกดาวน์แบบเข้มงวดเพื่อควบคุมการระบาดอย่างหนักของเชื้อโควิดในเวลานี้ได้มากขึ้น เพราะจะสามารถชดเชยด้วยนโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจในกลางปีหน้า เป็นต้น

โดยสรุปแล้ว การให้แรงจูงใจจากผลตอบแทนจากราคาหุ้นที่สูงขึ้นแก่ผู้บริหารระดับสูงขององค์กร จึงจำเป็นต้องมีการกำกับดูแลด้วยหลักธรรมภิบาลที่ดีควบคู่กันไปด้วย ทั้งนี้ก็เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาเรื่องการสร้างผลประกอบการเทียมเพื่อปั่นราคาหุ้นในระยะสั้นตามมา ซึ่งอาจสร้างความเสียหายต่อเศรษฐกิจโดยรวมด้วยในที่สุด        
  
    
คอลัมน์ เวทีพิจารณ์นโยบายสาธารณะ วันพุธที่ 18 พฤศจิกายน
ศ ดร อารยะ ปรีชาเมตตา
กนิษฐา หลิน
กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมภิบาล