เวทีสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่นปี 2 : สร้างสุขภาวะ 13 กลุ่มประชากร สสส.จับมือกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น ศวช. คณะพยาบาลศาสตร์ ม.ขอนแก่น คัดสรรสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่น 250 คน ที่ห้อง Royal Jubilee ศูนย์ประชุมอิมแพ็ค เมืองทองธานี ดวงพร เฮงบุณยพันธ์ ผอ.สำนัก 3 สสส. แจงตัวเลขผู้สูงวัยอยู่กับลูกๆ 73% ดูแลคนพิการในบ้าน 8% อยู่ตามลำพัง 7% มีปัญหาว่างงาน มีหนี้สินเป็นต้นทางให้เกิดความรุนแรงในครอบครัว 66% มีโรคเรื้อรัง สุดยอดผู้นำบริหารจัดการดูแลผู้สูงวัยและเด็กได้ดี, ธวัชชัย ฟักอังกูร ประธานกรรมการบริหารแผนคณะที่ 3 สสส. แจงผู้นำเป็นได้ทุกวัย ต้องเป็นคนดีและสร้างประโยชน์ให้กับชุมชน ซื่อสัตย์ สุจริต โปร่งใส ตรวจสอบได้ รักษาไว้ซึ่งคุณธรรม ขณะเดียวกันต้องไม่เลือกปฏิบัติ มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์

เวทีสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่นปีที่ 2 วาระ : สร้างสุขภาวะ 13 กลุ่มประชากร ระหว่างวันที่ 3-5 ต.ค.2562 ณ ห้อง Royal Jubelee ศูนย์แสดงสินค้าและการประชุมอิมแพ็ค เมืองทองธานี นนทบุรี สำนักสนับสนุนสุขภาวะชุมชน (สำนัก 3) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมกับกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น และศูนย์วิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน (ศวช.) คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น จัดเวทีสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่น วาระ : สร้างสุขภาวะ 13 กลุ่มประชากรเป็นปีที่ 2

ดวงพร เฮงบุณยพันธ์ ผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนสุขภาวะชุมชน (สำนัก 3) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กล่าวว่า การทำงานของ สสส.สำนัก 3 และภาคีเครือข่ายมุ่งกระตุ้นชุมชนเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ปี 2562 แผนสุขภาวะชุมชนโดยเครือข่ายร่วมสร้างชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่ได้ทบทวนงานและกิจกรรมต่อเนื่องจากปี 2561 ภายใต้ 2 หลักการคือ การพัฒนาโดยใช้พื้นที่เป็นฐานและทุกนโยบายคำนึงถึงสุขภาวะ

จากการวิเคราะห์ข้อมูลการสำรวจกว่า 2,000 ตำบล และนำข้อมูลมาวิเคราะห์ร่วมกับทุนทางสังคมและศักยภาพของชุมชนท้องถิ่น ถอดบทเรียนจากพื้นที่ต้นแบบ และทบทวนองค์ความรู้จากงานวิชาการ จึงได้เลือก 13 กลุ่มประชากรที่ครอบคลุมการดำเนินงานในพื้นที่ สอดคล้องกับภารกิจของ สสส.และวาระของประเทศ ดังนี้ 1.เด็ก 0-2 ปี 2.เด็ก 3-5 ปี 3.เด็กอายุ 6-12 ปี 4.เด็กและเยาวชน 5.หญิงตั้งครรภ์ 6.กลุ่มวัยทำงาน 7.ผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป 8.ผู้ป่วยเอดส์ 9.ผู้ป่วยจิตเวช 10.ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง 11.ผู้ด้อยโอกาส 12.คนพิการ และ 13.ผู้ป่วยระยะสุดท้าย โดยเครือข่ายร่วมสร้างชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่ได้ร่วมกันสรุปบทเรียนและประสบการณ์จากการดำเนินงานทั้ง 13 กลุ่มประชากร ประมวลผลร่วมกับข้อมูลทางวิชาการที่เกี่ยวข้อง พัฒนาเป็นแนวทางในการพัฒนาและปรับปรุงการดำเนินงานที่สามารถปรับใช้ได้ในทุกพื้นที่ โดยเฉพาะพื้นที่ของสมาชิกเครือข่ายร่วมสร้างชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่

สนามเด็กเล่นสร้างปัญญาจำนวน 2,000 แห่ง มีวิวัฒนาการกระจายตัวชุมชนเครือข่ายน่าอยู่ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ผู้ใหญ่ใจดีช่วยกันสร้างเมนูยอดนิยมเป็นคู่มือ S-I-I Systematization Innovation Integration สสส.ใช้บทบาทหนุนเสริมชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่ ผู้นำชุมชนท้องถิ่นแลกเปลี่ยนเรียนรู้สร้างนวัตกรรมในพื้นที่ จุดประกายให้เกิดแนวคิดแนวทางการทำงาน เพื่อให้ชุมชนเข้มแข็งมากกว่า 100 ปี การที่ก้าวขึ้นเป็นผู้นำสุดยอดชุมชนท้องถิ่นต้องมีความเชื่อมโยงกับนโยบายภาครัฐด้วย ขยายผลการพัฒนาเป็นนโยบายสาธารณะ

ผู้ร่วมงานครั้งนี้จำนวน 3,915 คน เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 74% องค์กรท้องถิ่น 23% ภาคีและหน่วยงาน 1,068 แห่ง มาร่วมงาน 567 แห่ง การออกแบบสร้างความเข้มแข็งของชุมชนทำได้ดี ชุมชนเข้มแข็ง ประชาชนมีความสุข เป็นการเรียนรู้ 10 ปีจากเครือข่ายทำงาน มาจากงานวิชาการ คุณภาพชีวิตของประชาชนแต่ละกลุ่มประชากรที่มีเป้าหมาย ทำงานด้วยความจำเป็น ทำงานเพื่ออนาคต ทำงานเพื่ออนาคตสู่อนาคต ตัวเลข 8.8 ล้านคน จำนวน 2.5 ล้านครอบครัว เมืองไทยก้าวสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์แบบ สำรวจ 2,000 แห่ง มีผู้สูงอายุ 21% อีก 9 ปีข้างหน้ากลุ่มคนที่อายุ 59 ปี จะเป็นผู้สูงอายุ มีจำนวนผู้เสียชีวิตไม่มาก ทำให้สัดส่วนผู้สูงอายุสูงขึ้น ชุมชนต้องวางแผน 10 ปีล่วงหน้าเพื่อให้ทันสถานการณ์

เทศบาลเมืองมากกว่าครึ่งเป็นชนบท ผู้สูงอายุอยู่กับลูกๆ 73% อยู่คนเดียว 11.3% ผู้สูงอายุดูแลผู้พิการ 8% อยู่ตามลำพัง 7% กรมกิจการผู้สูงอายุต้องการให้มีผู้ดูแลผู้สูงอายุ นโยบายดี แต่อยู่ที่การปฏิบัติ ชุมชนท้องถิ่นเข้าไปดูแลด้วย 1.ทำอย่างไรให้ผู้สูงวัยสร้างเมือง เปลี่ยนภาระให้กลายเป็นพลัง 2.การดูแลเด็กปฐมวัยในชุมชนด้วยการออก พ.ร.บ.ปฐมวัย ผู้ที่มีบทบาทคือกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น เครือข่ายสรุปบทเรียน มี 4 องค์กรช่วยงาน ในตำบลสำรวจ 100 ครอบครัว มีเด็กอยู่ 10% เด็กปฐมวัย 3% ของจำนวนประชากรในตำบล

“ช่วงที่ทำงานอยู่ที่ รพ.น้ำพอง จากสังคมที่เด็กอยู่กับพ่อแม่ ญาติพี่น้องเป็นครอบครัวใหญ่แต่ตอนนี้อยู่ในครอบครัวขนาดเล็ก บางครั้งเด็กถูกส่งให้ไปอยู่กับปู่ย่าหรือตายาย เราจะเติมความรู้ให้ปู่ย่าตายายเพื่อเตรียมตัวในการใช้ชีวิตที่รู้เท่าทันเทคโนโลยีก้าวหน้าและอยู่กับเด็ก เด็กหลายคนอยู่ในครอบครัวที่กินเหล้า สูบบุหรี่ ความรุนแรงในครอบครัว บางครัวเรือนมีหนี้สิน มีปัญหาการว่างงานถึง 6% เป็นต้นทางทำให้เกิดความรุนแรงในครอบครัว 86 ครัวเรือนมีการจัดการขยะได้ดีขึ้น เอาขยะอินทรีย์ออกไปจากท้องถิ่นได้ ปัญหาน้ำท่วมและน้ำแล้งเป็นปัญหาคู่แฝด 34% ในครัวเรือนได้รับผลกระทบจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ ปัญหาดินถล่ม” ดวงพรกล่าว

โรคยอดฮิตความดันโลหิตสูง เบาหวาน ข้อเข่าเสื่อม หัวใจ 66% เป็นโรคเรื้อรัง สุดยอดผู้นำต้องให้ความสำคัญในการดูแลผู้ป่วยทั้งเด็กและผู้ใหญ่ สมาชิกในครอบครัวและชุมชนต้องมีบทบาทในการดูแลผู้ป่วย เสริมสร้างศักยภาพบุคคลในครอบครัว ใช้กลไกอาสาสมัครเข้าไปขับเคลื่อนด้วย หน่วยงาน อสม.ทำอย่างไรให้คนในบ้านมีความรอบรู้เรื่องสุขภาพด้วย คนไทยส่วนใหญ่ยังมีอาชีพเกษตรกรรมเป็นฐานเลี้ยงคนทั้งประเทศ ทำอย่างไรให้การผลิตผลทางการเกษตรปลอดภัย ลดการใช้สารเคมีให้เหลือ 0% การปลูกพืชเชิงเดี่ยวใช้สารเคมีสูง การเสริมสร้างสุขภาพเป็นภารกิจของ สสส. ลดการบริโภคแอลกอฮอล์ สำรวจครัวเรือนที่ดื่มแอลกอฮอล์ 20% เป็นข้อมูลที่ผู้นำชุมชนท้องถิ่นใช้ประโยชน์จากกองทุนเพื่อแก้ไขปัญหาเหล่านี้ด้วย การทำงานมีการน้อมนำศาสตร์ของพระราชา 3 ศาสตร์นำมาปฏิบัติให้เป็นจริง เท่าที่สำรวจพื้นที่ภาคเหนือตอนบน 8 จว. มีเครือข่ายมากที่สุดกระจายทั่วทุกพื้นที่ สสส.พัฒนาความสามารถ โดยความร่วมมือจากคนในชุมชน สร้างองค์ความรู้ สืบสานสู่ภาคียุทธศาสตร์

ธวัชชัย ฟักอังกูร ประธานกรรมการบริหารแผนคณะที่ 3 สสส. กล่าวถึงฉากทัศน์ของสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่นเครือข่ายร่วมสร้างชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่ว่า บทบาทผู้นำในการสร้างสุขภาวะ ด้วยการหยิบยกปัจจัยเสี่ยงและปัจจัยเสริมมาพูด 1 ปีผ่านไปแล้วในการคัดเลือกสุดยอดผู้นำชุมชนท้องถิ่น นำข้อตกลงไปลงมือปฏิบัติ ปีนี้คัดเลือกสุดยอดผู้นำเป็นการเสนอชื่อจากชุมชน องค์กร ใช้ภาคียุทธศาสตร์ต่างๆ ครั้งนี้ผู้ตรวจการแผ่นดินส่งทีมงานเข้าร่วมดูกิจกรรมต่างๆ ศึกษาคุณภาพชีวิตทางด้านสังคม ขยายบทบาทจากชุมชนสู่อำเภอ จังหวัดต่างๆ

ผู้นำต้องเป็นคนดีและสร้างประโยชน์ให้กับชุมชน บางคนเป็นผู้นำโดยไม่รู้ตัวว่าเป็นผู้นำ คนบางคนประกาศว่าให้ขึ้นมารับโล่ก็ตกใจ บอกว่าผมเป็นคนธรรมดาทั้งๆ ที่เขาเป็นผู้นำโดยไม่รู้ตัว เพราะผู้นำเป็นไปได้ในทุกกลุ่มวัยในหลายระดับและหลายมิติ ภาวะผู้นำเรียนรู้และฝึกฝนกันได้ทำตามกันได้ "ผู้นำที่ดีนั้นเป็นพลเมืองและสร้างประโยชน์ให้กับชุมชนสังคม ต้องคำนึงถึงประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์ส่วนตน มีความตั้งใจจริง รับผิดชอบต่อหน้าที่ ซื่อสัตย์ สุจริต โปร่งใส ตรวจสอบได้ รักษาไว้ซึ่งคุณธรรม ขณะเดียวกันต้องไม่เลือกปฏิบัติ มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ร่วมหาทางออกให้ชุมชนท้องถิ่นตลอดเวลา ผู้นำชุมชนท้องถิ่นควรทำงานร่วมกับทุกฝ่ายทุกภาคส่วนได้ เรียนรู้และพัฒนาด้วยข้อมูลทีเป็นจริงและใช้ข้อมูลในการพัฒนางาน รวมถึงต้องประพฤติตนให้เป็นที่ยอมรับนับถือจากชุมชน”

ผู้นำที่รับโล่แล้วใส่กระเป๋าเดินทางออกไป เดินสวนทางกับผู้คนมากมาย เราไม่รู้ว่าใครเป็นผู้นำ หน้าตาธรรมดาถือกระเป๋า ที่จริงผู้นำก็คือคนธรรมดามีความคิด มีจิตใจของตัวเอง ใช้ชีวิตอย่างธรรมดา ปฏิบัติตนอย่างดี ได้รับการยกย่องเชื่อถือก็เป็นผู้นำ ผู้นำแต่ละคนจะมีพลังเข้มแข็งมากน้อยเพียงใด ก็ต้องดูด้วยว่าผู้นำคนนั้นมีคนเชื่อถือมาก คนทั้งโลกก็เชื่อถือเป็นผู้นำของโลกได้ ถ้าเป็นผู้นำคนทั้งประเทศเชื่อถือก็เป็นผู้นำในระดับประเทศ ในงานนี้เป็นผู้นำในระดับชุมชน ระดับอำเภอ และระดับจังหวัด ดังนั้นการวัดระดับผู้นำจึงอยู่ที่ความน่าเชื่อถือของบุคคลนั้น

ผู้อาวุโส คนชราก็สามารถเป็นผู้นำได้ พระสงฆ์เป็นนักเทศน์เป็นผู้นำได้มีคนรับฟัง เป็น Talk Show การฝึกบุคลากรชุมชนท้องถิ่นมีภาวะความเป็นผู้นำในหลายมิติ บางคนแม้จะเสียชีวิตไปแล้ว แต่ก็ยังมีความเป็นผู้นำอยู่เป็นที่ยอมรับของผู้คน เรายอมรับเฉพาะผู้นำที่เป็นคนดีเท่านั้น ผู้นำคือผู้ที่มีบุคลิกให้คนเชื่อถือ แต่จะเป็นคนดีหรือไม่ดี แต่สังคมเรายอมรับผู้นำที่เป็นคนดี มีความเป็นพลเมือง สร้างประโยชน์ให้กับสังคม เรากำหนดคุณลักษณะพื้นฐานของบุคคลที่จะเป็นผู้นำ 10 ประการ

ผู้นำจะต้องมองตัวเองและมีความมั่นใจในตัวเอง มีศักดิ์ศรี มั่นใจว่าจะแก้ไขปัญหาได้ สร้างสุขให้ตัวเขาเองไม่ว่าจะเป็นคนจนคนรวย คนที่เป็นคนดีใช้ความดีของตัวเองสร้างสุขในการแก้ไขปัญหาในครอบครัว ชุมชน ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชุมชนเป็นสิ่งที่ฝังอยู่ในตัวของผู้นำ ด้วยการมองตัวเอง เคารพตัวเอง ตื่นเช้าขึ้นมาก็หันหลังให้กับพระอาทิตย์ เห็นเงาตัวเอง มีความมุ่งมั่น อดทน ถ้าคิดจะเป็นคนดี อดทนที่จะไม่ทำความชั่วไม่ว่าจะมีสิ่งใดมายั่วยุมากมาย มีความอดกลั้นมุ่งมั่นทำความดี ยึดหลักคุณธรรม 4 ประการของในหลวงรัชกาลที่ 9 นำศาสตร์ของพระราชา หลักการทรงงานนำมาใช้ การจัดทำข้อมูลอย่างเป็นระบบ เข้าใจ เข้าถึง พัฒนา ระเบิดจากข้างใน พัฒนาคนให้เกิดความเข้มแข็ง ใช้วิชาการประสบการณ์ชุมชนท้องถิ่นควบคู่กันอย่างมีสติ “ชุมชนที่ดี มีชีวิตที่ดี สร้างสังคมมั่งคั่ง ยั่งยืน เป็นสุขทั่วหน้า”

ตลอดเวลาหนึ่งทศวรรษที่ผ่านมา สสส.ได้ร่วมสร้างผู้นำชุมชนท้องถิ่นมาอย่างต่อเนื่อง กระตุ้นให้ชุมชนค้นหาผู้นำที่มีอยู่ในชุมชน มีการพัฒนาศักยภาพผู้นำโดยการจัดเวที จัดหลักสูตร และจัดให้มีกิจกรรมของผู้นำเพื่อชุมชนมาโดยตลอด พร้อมทั้งจัดให้มีเครือข่ายผู้นำชุมชนท้องถิ่นไปพร้อมๆ กับเครือข่ายร่วมสร้างชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่ ทั้งนี้ เพื่อเป้าหมายสร้างพลังพลเมือง สร้างสังคมประเทศชาติ มั่งคั่ง ยั่งยืนและเป็นสุข.