ขบวนการขับเคลื่อนการส่งเสริมการเล่นอิสระในประเทศไทย เปิดหวูดจาก สสส. มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก (มพด.) สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) ชวนเล่นเปลี่ยนโลก คืนความสุขให้เด็ก เนรมิตลานอเวนิวโซน A เป็นสนามเด็กเล่น นำชิ้นส่วนเหลือใช้มารีไซเคิลเป็นเครื่องเล่น ชิงช้าพาสนุก โยนห่วงชิงโชค ก่อกองทราย เล่านิทาน เด็กมีสมาธิไม่ไปไหนกว่า 3 ชั่วโมง เปิดใจ 4 หญิงเหล็กขับเคลื่อนเล่นเปลี่ยนโลก

งานแถลงข่าวการขับเคลื่อนการส่งเสริมการเล่นอิสระในประเทศไทย นำโดย ผศ.ภญ.ดร.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี กรรมการมูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก, พญ.พรรณพิมล วิปุลากร อธิบดีกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข, ทิชา ณ นคร คณะกรรมการกองทุนฯ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.), เข็มพร วิรุณราพันธ์ ผู้จัดการสถาบันสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) และผู้แทนภาคีเครือข่ายการเล่นเปลี่ยนโลก “เล่น กิน กอด เล่า” ทำให้เกิดประโยชน์สูงสุดสำหรับเด็ก ในบรรยากาศโยนนกที่พับเป็นนกหลากสีสันในพื้นที่ Play Day

ทิชา ณ นคร คณะกรรมการกองทุนฯ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และผู้อำนวยการศูนย์ฝึกและอบรมเด็กและเยาวชน (ชาย) บ้านกาญจนาภิเษก กล่าวว่า เมื่อเรานึกถึง สสส.จะคิดถึงเหล้า บุหรี่ อุบัติเหตุ การออกกำลังกาย แต่แท้จริงแล้วมีสำนักสนับสนุนสุขภาวะเด็ก เยาวชน และครอบครัวที่ทำงานด้านเด็ก เยาวชน ครอบครัว ในยุคสื่อดิจิทัลกำลังมีพลังล้ำหน้าแทนการเล่นของเด็ก ถ้าไม่มีใครทำหน้าที่กำแพงเหล็ก การเล่นตามธรรมชาติจะลดความสำคัญและหายไป เด็กไม่สามารถเติบโตเป็นผู้ใหญ่โดยไม่มีการเล่น แม่พาเด็ก 3 ขวบมาเล่นทรายที่ลานด้านหน้าของ MBK Center ในขณะที่แม่จะต้องข้ามไปทำงานที่ฝั่งโน้น แม่ต้องอดทนรอลูกเล่นกองทรายอย่างมีสมาธิมาแล้ว 3 ชั่วโมง พ่อแม่อยู่ในเงื่อนไข ต้องมีองค์กรที่เป็นลมใต้ปีกให้พ่อแม่ ขณะเดียวกันองค์กรเหล่านี้ก็ต้องมีลมใต้ปีกให้เขาด้วย ทุกห่วงโซ่ต้องทำหน้าที่ปกป้อง จะทำให้มีการเล่นของเด็กเดินหน้าต่อไปได้ ทุกห่วงโซ่ต้องทำหน้าที่อย่างจริงจัง

การที่รัฐจะยกภาระหน้าที่ให้พ่อแม่อย่างเดียวก็ไม่ใช่เรื่องง่าย มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก (มพด.) เป็นหัวเรือใหญ่ในการพัฒนาเด็ก ทำให้สิ่งเหล่านี้ยังมีอยู่ในสังคมไทย แม้จะเผชิญกับอุปสรรคมากมายกว่าจะทำให้เด็กคนหนึ่งเติบโตเป็นผู้ใหญ่ สสส.หนุนเสริมเป็นภารกิจที่สมบูรณ์ มีหน้าที่ให้กำลังใจคนที่คิดจะทำกิจกรรมเพื่อเด็ก ภาคประชาสังคมต้องส่งเสียงด้วย สสส.เป็นน้ำมันหล่อลื่นให้ภาคประชาสังคมทำงาน

“ทิศทางที่จะเดินต่อไปข้างหน้าเสียงเรียกร้องของคนทำงานในภาคประชาสังคมที่ทำงานด้านเด็ก เยาวชน ต้องได้รับการส่งเสริม ครอบครัวเป็นเรื่องสำคัญ แต่เราไม่เห็นกิจกรรมที่เกี่ยวกับนวัตกรรม ถ้ามีการดัดแปลงนวัตกรรมทำงานอย่างมีประสบการณ์เพื่อขับเคลื่อน ปัญหาครอบครัวอ่อนแอ เด็กไม่ได้เล่นอย่างอิสระ เป็นปัญหาที่คุกตามในสังคมไทย เสียงเล็กๆ เหล่านี้จะต้องมีการพูดอย่างสม่ำเสมอ” ทิชา ณ นคร ให้ข้อคิดการทำงาน

การส่งเสริมกิจกรรมทางกายที่มีการส่งเสริมเรื่องการเล่นรวมอยู่ด้วย พร้อมกับสื่อสารองค์ความรู้เครื่องมือต่างๆ ร่วมกับกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข สำหรับเด็กวัยแรกเกิดถึง 6 ปี การเล่นจ๊ะเอ๋กับลูกเป็นเครื่องมือหนึ่งเพื่อสร้างพัฒนาการและทักษะทางพัฒนาสมอง Executive Function (EF) อย่างง่ายๆ ที่พ่อแม่ทำได้เอง ทั้งยังมีการสนับสนุนให้ภาคีเครือข่ายมีการพัฒนาพื้นที่เล่น ส่งเสริมพัฒนาการเด็กรอบด้านอย่างปลอดภัย เพื่อเป็นกลไกหนึ่งในการเสริมช่วยกันขับเคลื่อนเรื่องการเล่นอิสระในประเทศไทย

ผศ.ภญ.ดร.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี กรรมการมูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก (มพด.) กล่าวว่า จุดสำคัญของภาคประชาสังคมเริ่มต้นด้วยภาครัฐมีนโยบายการสร้างแบบแผน เพื่อเปิดโอกาสให้เด็กได้เล่นทางด้านกายภาพ สิ่งที่เป็นประเพณีวัฒนธรรมกระจายเข้าไปในหมู่บ้าน ชุมชน เป็นการเรียนรู้โลกการลงหลักปักฐานเรียนรู้แล้วนำมาใช้ปฏิบัติ ชวนสนุกกับของเล่นที่ทำจากวัสดุเหลือใช้ การที่ปล่อยโอกาสให้เด็กได้เล่น แสดงออกได้ซึมซับการแสดง ออกจากจุดเดิม เติบใหญ่เป็นผู้ใหญ่ที่ดีในอนาคต “การเล่นเปลี่ยนโลกภายในของเด็ก และนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงของโลกอนาคต เราเชื่อมั่นแนวทางเรื่องการเล่น ใช้การเล่นอิสระเป็นแนวทางพื้นฐานในการทำงานพัฒนาเด็กทุกกลุ่มของมูลนิธิ โดยเฉพาะกลุ่มเด็กที่ตกอยู่ในสภาวะยากลำบาก”

มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็กมีกิจกรรมที่เกี่ยวกับอาหารกลางวัน สร้างพื้นที่เล่นให้กับเด็กด้วยความร่วมมือกับสำนักงานเขตปทุมวัน ให้มีพื้นที่เล่นสำหรับเด็กใต้ทางด่วน สำหรับการจัดกิจกรรม Play Day ครั้งนี้ต้องขอบคุณ MBK center เปิดพื้นที่ให้ทำกิจกรรมโดยไม่ต้องติดรูปแบบ ก่อกองทราย การพับกระดาษ มีอุปกรณ์เครื่องเล่นจากวัสดุเหลือใช้มาประดิษฐ์เป็นของเล่น การนำท่อพีวีซีมาประดิษฐ์เป็นเครื่องเล่น กิจกรรมพับกระดาษ ฯลฯ

คณะกรรมการม พด. มี ศ.นพ.เสม พริ้งพวงแก้ว ผู้ริเริ่มก่อตั้ง, ศรีสว่าง พั่ววงศ์แพทย์ ประธานกิตติมศักดิ์, รศ.ดร.โคทม อารียา ประธานกรรมการ, ศ.ดร.ชัยวัฒน์ สถาอานันท์, สุดา ติวยานนท์ รองประธานกรรมการ, สุชาดา ไทยบรรเทา กก.เหรัญญิก, อัญมณี บูรณกานนท์ กรรมการและเลขานุการ, รศ.ดร.สายฤดี วรกิจโภคาทร, ผศ.ภญ.ดร.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี กรรมการ, ระกาวิน ลีชนะวานิชพันธ์ กรรมการ, วันชัย บุญประชา, ณัฐสิริกร กัลป์ยาณสันต์ กรรมการ ฯลฯ

เชษฐา มั่นคง ผอ.มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก ให้ข้อมูลด้วยว่า มพด.เคยได้รับรางวัลผู้ออกแบบสนามเด็กเล่นระดับนานาชาติเมื่อปี 2546 งานประดิษฐ์บางอย่างผู้ใหญ่สนับสนุนให้เด็กคิดเอง ลงมือทำเอง ที่ชุมชนวัดดวงแขมีการจัดกิจกรรมเป็นประจำ ใต้พื้นที่ทางด่วนด้วยแนวคิดคืนพื้นที่ให้เด็ก พื้นที่ว่างเปล่าหลายแห่งก็จัดกิจกรรมสำหรับเด็กปกติ แล้วในศูนย์เยาวชนจะเป็นกิจกรรมสำหรับเด็กโต ส่วนเด็กเล็กจะเล่นกับเด็กโตค่อนข้างลำบาก แต่สำหรับเด็กเล็กก็ควรหากิจกรรมให้เขาได้ร่วมเล่นด้วย บริเวณเชิงสะพานปลาก็จัดเป็นพื้นที่ทำกิจกรรม

เข็มพร วิรุณราพันธ์ ผู้จัดการสถาบันสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) และผู้แทนภาคีเครือข่ายการเล่นเปลี่ยนโลก กล่าวว่า เด็กคือผู้สร้างชาติ การเล่นเปลี่ยนโลก เครือข่ายการเล่นเปลี่ยนโลกทำงานทั้งในประเทศและต่างประเทศ เข้าร่วมเวทีสัมมนากับผู้แทนหลายประเทศในระดับโลก ผู้เข้าร่วมงานเป็นนักปรัชญา นักการเมือง บุคคลเหล่านี้ไม่ได้เป็นคนทำงานด้านเด็ก ถ้าเด็กได้เล่นโลกนี้จะมีสันติภาพ สร้างอนาคตของชาติ ขณะที่เขาเล่นเขารู้ว่าเขาจะร่วมมือกับคนอื่นได้อย่างไร ทำอย่างไรให้ได้รับการยอมรับจากเพื่อน ปัญหาของบ้านเราเมื่อลูกทำความผิด พ่อแม่จะปกป้องลูกว่าลูกทำถูก แต่ถ้าปล่อยให้เด็กได้เล่นได้อยู่ร่วมกับคนอื่น ให้สังเกตว่าเด็กเล่นรุนแรงกับคนอื่นไหม มีน้ำใจกับคนอื่นหรือไม่ ใช้ชีวิตร่วมกับคนอื่นได้หรือไม่ ยิ่งเด็กได้เล่นมากเท่าไหร่ โอกาสที่โลกจะมีสันติภาพมากขึ้นเท่านั้น ปัญหาความรุนแรง ปัญหาอาชญากรรม ปัญหาสังคม ก็จะน้อยลง เมื่อมีการเพิ่มโอกาสให้เป็นจริง สังคมไทยในบางครั้งก็ยังขาดโอกาสในการเล่น

ทุกวันนี้เด็กไม่ค่อยมีเวลาที่จะเล่น เนื่องจากพ่อแม่ไม่ปล่อยให้เด็กว่าง ไปเรียนพิเศษ สังเกตว่าพื้นที่จัดสรรในหมู่บ้านกลายเป็นพื้นที่ของผู้ใหญ่ทั้งหมด หลายประเทศทั่วโลกเรียกร้องในการสร้างโอกาสเพื่อเด็กจะได้มีอิสระ พื้นที่แคบๆ เด็กก็เล่นได้ตลอดเวลา บางประเทศยังมีการรณรงค์ให้ผู้ใหญ่ออกมาเล่นด้วย เพื่อลดความเครียด มีสุขภาพจิตที่ดี เครือข่ายที่ทำงานได้รับการสนับสนุนจาก สสส.มีโมเดลพื้นที่ทำงานในโรงงาน สถานประกอบการ พ่อแม่ทำงานเช้ายันค่ำไม่มีโอกาสจะพาเด็กไปเล่น ยิ่งคนที่อยู่ในพื้นที่ชุมชนแออัด ทำงานแกะกุ้งที่สะพานปลา อาศัยอยู่ในซอกหลืบตึกเก่าๆ ถึงกระนั้นก็สามารถออกแบบให้มีพื้นที่เล่นได้เป็นอย่างดี

พื้นที่แม่สอด นครศรีธรรมราช เครือข่ายสร้างรูปแบบการทำงานให้เข้าถึงการเล่นได้อย่างอิสระ คนที่จะเล่นกับเด็กในสถานที่ต่างๆ ได้นั้น ยังมี Play Maker คนที่อำนวยความสะดวกให้เด็กได้เล่น บางคนเรียนจบปริญญาเอก คนที่เล่นกับเด็กมีทั้งพ่อแม่ ศูนย์เด็กเล็ก ผู้ประกอบการในโรงงานที่เข้าใจในเรื่องการเล่นและคุณค่าของเด็กมากขึ้น การเล่นเปลี่ยนโลกจะต้องคิดดังๆ ให้เป็นจริง ผู้ใหญ่เองก็ต้องเห็นความสำคัญ

ศตกมล วรกุล ผู้อำนวยการฝ่ายสื่อสารองค์กร ศูนย์การค้า MBK Center กล่าวว่า เด็กไทยสัมผัสชีวิตวัยเด็กหายไป เขาควรได้สัมผัสชีวิตตามธรรมชาติ พ่อแม่ไม่มีเวลาที่จะพาเด็กไปเล่นกับวัสดุธรรมชาติ ฝ่ายวิศวกรรม MBK Center นำล้อรถที่เสื่อมสภาพไม่ได้ใช้งานแล้วนำมาประดิษฐ์ร้อยกับโซ่และท่อพีวีซีขนาดใหญ่เป็นชิงช้าพาสนุก เศษเหล็กเศษวัสดุทำเป็นนกฮูก มังกร ช็อปเปอร์ทำจากเศษเหล็ก ม้ากระดานสุขสันต์ กิจกรรมโยนห่วงยางผลิตจากของที่เหลือใช้ ตกแต่งกิจกรรมใน MBK Center นำมาต่อกับท่อพีวีซีก็เป็นเครื่องเล่นได้เป็นอย่างดีสำหรับเด็ก ของเล่นทั้ง 3 ชิ้นนี้ ทาง MBK Center ผลิตขึ้นเพื่อให้เด็กได้เล่น หลังเสร็จงานแล้วมอบให้มูลนิธิเพื่อการพัฒนาเด็ก ปกติแล้ว สสส.จะร่วมกิจกรรมกับ MBK Center ทำสนามเด็กเล่นปีละครั้ง ต่อไปจะมีการหารือเพิ่มเป็นปีละ 2 ครั้ง

พญ.พรรณพิมล วิปุลากร อธิบดีกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข กล่าวว่า เด็กปฐมวัยจำเป็นมากที่ได้เล่นอิสระ เพราะการเล่นจะกระตุนให้ใยสมองเชื่อมต่อเกิดการเรียนรู้ได้ดีในเด็ก ถ้าเด็กไม่ได้เล่นจะส่งผลกระทบต่อพัฒนาการและพฤติกรรมทางลบกับเด็ก เด็กต้องการเล่นเพื่อปลดปล่อย ผ่อนคลายจากสถานการณ์ความเครียดจากความคาดหวังของสังคมปัจจุบัน การเล่นจะช่วยให้เด็กสามารถสร้างความยืนหยุ่น รู้สึกมั่นคง เรียนรู้เข้าใจตนเอง เข้าใจคนอื่น และปรับตัวเข้ากับคนอื่นได้อย่างมีความสุข