เยี่ยมชมโครงการอนุรักษ์และพัฒนาเพื่อส่งเสริมศักยภาพเมืองเพนียด จ.จันทบุรี 
 

     จันทบุรี จังหวัดชายฝั่งทะเลภาคตะวันออก ไม่ได้เป็นเพียงเมืองที่อุดมสมบูรณ์ด้วยผลไม้ และเจ้าแห่งอัญมณี มีตลาดพลอยเจียระไนที่ใหญ่ที่สุดของประเทศไทยเท่านั้น ดินแดนแห่งนี้มีร่องรอยประวัติศาสตร์อายุมากกว่า 1,000 ปี มีแหล่งโบราณคดีสำคัญมากมายที่น่าสนใจใช้เป็นหลักฐานย้อนรอยอดีต โดยเฉพาะเป็นชุมชนโบราณที่มีการคมนาคมสะดวกทั้งทางบกและทางทะเล มีแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ มีตำนานพื้นเมืองเรียกว่า "เมืองเพนียด" หรือ "เมืองนางกาไว"
    นายเมธาดล วิจักขณะ รองอธิบดีกรมศิลปากร ได้นำคณะสื่อมวลชนร่วม โครงการเผยแพร่มรดกศิลปวัฒนธรรมของชาติเล่าเรื่องเมืองพันปี 'จันทบุรี' ดินแดนยุทธศาสตร์ชาติไทย วันที่ 16-17 ส.ค.ที่ผ่านมา  เพื่อศึกษาแหล่งโบราณคดีโบราณสถานเมืองเพนียด ที่มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 12-18 ปัจจุบันตั้งอยู่ ต.คลองนารายณ์ อ.เมืองจันทบุรี จ.จันทบุรี ติดเชิงเขาสระบาปที่มีลำน้ำคลองนารายณ์ไหลลงมาสู่แม่น้ำจันทบุรีออกทะเลอ่าวไทย

เมธาดล วิจักขณะ รองอธิบดี ศก. เผยแนวทางพัฒนาเพนียดเมืองพันปี 
    

     เมืองเพนียดมีลักษณะผังเมืองคล้ายรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีคันดินล้อมรอบ ในขนาดพื้นที่ราว 1,600 ไร่ หลักฐานชิ้นสำคัญที่ทำให้กรมศิลปากรไม่วางมือเดินหน้าโครงการอนุรักษ์และพัฒนาเพื่อส่งเสริมศักยภาพเมืองเพนียด ก็คือจารึกจำนวน 3 หลัก ได้แก่ จารึกวัดทองทั่ว-ไชยชุมพล อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 จารึกเพนียด 1 และจารึกเพนียด 52 อายุราวพุทธศตวรรษที่ 15 
    แล้วยังมีหลักฐานชิ้นเอก อย่างทับหลังศิลปะแบบถาลาบริวัต อายุประมาณ 1,400 ปี เป็นศิลปกรรมวัฒนธรรมเขมรโบราณที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดีย ถือได้ว่าเป็นศิลปะเขมรมีอายุเก่าแก่ที่สุดที่พบในประเทศไทย แสดงให้เห็นว่าเมืองเพนียดเป็นเมืองท่าในวัฒนธรรมเขมรที่ใกล้ชิดกับอินเดีย และเป็นชัยภูมิสำคัญเชื่อมอารยธรรมจากต่างถิ่นเข้าสู่ตอนในแผ่นดิน

ทับหลังศิลปะแบบถาลาบริวัต อายุเก่าแก่ 1,400 ปี 

    เมืองเพนียดสำรวจพบโดยสำนักฝรั่งเศสแห่งปลายบูรพาทิศ เมื่อ พ.ศ.2436-2446 ทำให้กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อ พ.ศ.2478 ต่อมาปี 2542-2545 สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี ได้ดำเนินงานโบราณคดีและบูรณะโบราณสถานด้านทิศเหนือหรือคูเพนียด ซึ่งมีลักษณะเป็นสระน้ำรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า 2 สระ กว้าง 60 เมตร ยาว 40 เมตร กรุด้วยศิลาแลง มีบันไดทางขึ้น สันนิษฐานว่าน่าจะสร้างขึ้นเพื่อประกอบพิธีกรรมทางศาสนา อายุราวพุทธศตวรรษที่ 18  
    ปี 2560 สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี สำรวจทำแผนผังและขุดแต่งโบราณสถานเมืองเพนียด พบโบราณวัตถุเพิ่มเติมที่นักโบราณคดีต้องศึกษาและวิเคราะห์ เพื่อหาความเชื่อมโยงองค์ความรู้และวางแผนอนุรักษ์ต่อไป
    นายเมธาดล รองอธิบดีกรมศิลปากร กล่าวว่า เมืองโบราณเพนียด สันนิษฐานได้ว่าอายุไม่เกิน 1,200 ปี แต่โบราณวัตถุที่พบในบริเวณนี้อย่างกลองมโหระทึก อายุเก่าแก่มากกว่านั้น ปัจจุบันเก็บรักษาและจัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์วัดทองทั่ว ขณะนี้กรมศิลปากรกำลังสำรวจหากำแพงเมืองและบูรณะขึ้นมาให้ชัด คาดว่าเมืองเพนียดยังเป็นเมืองร่วมสมัยกับออกแก้ว เมืองท่าของเวียดนามตอนใต้ และเชื่อมโยงเมืองท่าศรีวิชัย จ.สุราษฎร์ธานี เพราะเป็นจุดที่มีการคมนาคมทางทะเลสะดวก ห่างจากอ่าวไทยเพียง 20 กิโลเมตร ส่วนทางบกก็เชื่อมโยงกับภาคกลางของประเทศไทย ขณะนี้การขุดแต่งทางโบราณคดียังไม่ครบถ้วน แต่การขุดค้นเพิ่มเติมล่าสุดพบกระเบื้องกาบกล้วยและเชิงชาย ชิ้นส่วนสถาปัตยกรรม และมีส่วนแบ่งฐานศิลาแลง สันนิษฐานที่ว่าน่าจะเป็นเพนียดหรือคอกช้างนั้นยังไม่ใช่แน่นอน ซึ่งนักโบราณคดีจะไขปริศนานี้ให้ในอนาคต
    "ปี 2562 กรมศิลปากรให้งบขุดแต่งเพิ่มเติม จะเปิดพื้นที่ให้หมด ถ้าเจอกระเบื้องกาบกล้วยมุงหลังคายาวไปตลอด สันนิษฐานว่าเป็นอาคาร ส่วนที่ว่าเป็นสระใช้ประกอบพิธีกรรม เป็นเพียงข้อสันนิษฐานกว้างๆ ไม่มีหลักฐานรองรับ แล้วที่ว่ามีระบบชลประทานหล่อเลี้ยง หลังจากนี้จะมีการนำดินในพื้นที่ส่งตรวจพิสูจน์ หาค่าอายุ และร่องรอยผิดวิสัยในชั้นดิน ต้องให้งานวิทยาศาสตร์และกรมทรัพยากรธรณีมาสนับสนุนงานโบราณคดี รวมถึงสืบค้นเอกสารของเขมรและอินเดียที่เกี่ยวข้อง รวมไปถึงร่วมมือกับประเทศเพื่อนบ้านเพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูลสหวิชาทุกด้าน" นายเมธาดลกล่าว  

แวะวัดทองทั่ว สถานที่เก็บรักษาโบราณวัตถุน่าสนใจ 

    รองอธิบดีกรมศิลปากร กล่าวด้วยว่า เมืองโบราณเพนียดไม่ได้ดำเนินงานด้านโบราณคดีกว่า 20 ปี แต่ปัจจุบันกรมศิลป์มีแผนพัฒนาต่อเนื่องในช่วงปี 62-65 สำรวจตั้งแต่พื้นล่างจนถึงเขาสระบาป รวมถึงนำร่องมีความร่วมมือกับท้องถิ่น ดึงชาวบ้านที่อยู่ติดกับโบราณสถานเข้ามามีส่วนร่วมพัฒนาแหล่งเรียนรู้นี้ ขณะที่วัดทองทั่วได้งบประมาณจากท้องถิ่น ซึ่งตระหนักถึงความสำคัญของเมืองโบราณเพนียด อุดหนุนเงิน 30 ล้านบาท ในการสร้างอาคารพิพิธภัณฑ์แห่งใหม่ ซึ่งกรมศิลป์พร้อมช่วยเหลือ แนะนำการจัดแสดง และกำหนดค่าอายุโบราณวัตถุ เพื่อให้ได้มาตรฐานสากล นอกเหนือจากการดำเนินการดังกล่าวแล้ว ยังมีแผนพัฒนาที่นี่เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ทรงคุณค่าแห่งใหม่ของ จ.จันทบุรี และภูมิภาคอาเซียน 

เขาสระบาป ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญผูกพันเมืองเพนียดโบราณ

 
    ใครอยากรู้จักจันทบุรีลึกซึ้ง พลาดไม่ได้ ต้องแวะชมเมืองโบราณเพนียดและเที่ยวพิพิธภัณฑ์วัดทองทั่ว มีนิทรรศการประวัติศาสตร์เมืองเพนียด และเก็บรักษาโบราณวัตถุสำคัญ ทั้งศิลาจารึก เทวรูป และทับหลังศิลปะเขมรโบราณชิ้นเดียวในไทย