เด็กด้อยโอกาส หมายถึง เด็กที่อยู่ในสภาวะยากลำบาก เนื่องจากประสบปัญหาต่างๆ มีชีวิตความเป็นอยู่ด้อยกว่าเด็กปกติทั่วไป เด็กไม่มีโอกาสที่จะเข้ารับบริการทางการศึกษาหรือได้รับการพัฒนาทั้งทางร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ สังคม และจิตใจ จำเป็นต้องได้รับความช่วยเหลือเป็นกรณีพิเศษเพื่อให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น มีพัฒนาการที่ถูกต้องเหมาะสมกับวัยและสามารถบรรลุถึงศักยภาพขั้นสูงสุดได้ เด็กด้อยโอกาสมี 10 ประเภท ได้แก่ เด็กยากจน เด็กที่มีปัญหาเกี่ยวกับยาเสพติด เด็กที่ถูกทอดทิ้ง เด็กที่ถูกทำร้ายทารุณ ล่วงละเมิดทางเพศ เด็กที่ได้รับผลกระทบจากโรคเอดส์หรือโรคติดต่อร้ายแรงที่สังคมรังเกียจ เด็กในชนกลุ่มน้อย เด็กเร่ร่อน เด็กถูกบังคับให้ขายแรงงาน หรือแรงงานเด็ก เด็กที่อยู่ในธุรกิจทางเพศหรือโสเภณีเด็ก และเด็กในสถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชน
    กลุ่มที่เป็นประเด็นน่าสนใจต้องพิจารณา คือ เด็กในชนกลุ่มน้อย เด็กเหล่านี้เกิดจากพ่อแม่ซึ่งเป็นคนไร้รัฐไร้สัญชาติ หรือแรงงานต่างด้าวซึ่งอพยพเข้ามาในเมือง ซึ่งอาจเป็นการลักลอบเข้าเมืองอย่างผิดกฎหมาย เมื่อไม่มีสัญชาติไทย เด็กเหล่านี้ก็จะไม่ได้รับความคุ้มครองในฐานะที่เป็นพลเมืองของประเทศไทย ไม่มีโอกาสเข้าถึงทั้งทางการศึกษา การแพทย์ การบริการของหน่วยงานรัฐ และความคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐานจากภาครัฐ ปัญหานี้จึงเป็นปัญหาที่รัฐบาลและหน่วยงานองค์กรต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศต้องเร่งแก้ไข
    อีกกลุ่มที่เป็นประเด็นน่าสนใจต้องพิจารณา คือ เด็กที่อาศัยอยู่กับพ่อแม่ตามตามเขตก่อสร้าง ที่ต้องย้ายที่อยู่ไปเรื่อยๆ เด็กเหล่านี้ส่วนใหญ่จะขาดโอกาสทางการศึกษา หรือได้รับการศึกษาไม่ต่อเนื่อง เพราะพ่อแม่ต้องย้ายที่อยู่ไปตามเขตก่อสร้างตามที่ได้รับมอบหมาย และมักจะเป็นการย้ายกลางเทอม ทำให้มีความยากลำบากในการเข้ารับการศึกษาในระบบอย่างต่อเนื่อง มีเพียงครูอาสาที่เข้าไปสอนเด็กในเขตก่อสร้าง แต่ก็ไม่เพียงพอกับจำนวนเด็กและไม่ใช่การแก้ปัญหาที่ต่อเนื่องและยั่งยืน
    จากข้อมูลของสำนักงานส่งเสริมสังคมแห่งการเรียนรู้และคุณภาพของเยาวชน พบว่า ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา มีเด็กและเยาวชนวัยเรียนที่มีอายุ 6-15 ปีของไทยกว่า 500,000 คนที่หลุดจากระบบการศึกษา กลายเป็นแรงงานไร้ฝีมือและมีพฤติกรรมเสี่ยงต่างๆ ในสังคม ในขณะที่โอกาสทางการศึกษาระหว่างคนรวยและคนจนต่างกันถึงร้อยละ 20 สังคมไทยในยุคที่ผู้บริหารกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์โกงเงินคนจน ผู้บริหารโรงเรียนโกงเงินค่าอาหารกลางวันและนมเด็ก จะคาดหวังอย่างไรที่จะให้มีคนมาสนใจเด็กด้อยโอกาสเหล่านี้
    แนวทางในการแก้ไขปัญหาต่างๆ เหล่านี้ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย การให้ความสำคัญกับเด็กของคนในสังคมเป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างมาก คนในสังคมจะต้องเข้าใจในสิทธิเสรีภาพที่เด็กควรจะได้รับ ต้องเข้าใจเรื่องสิทธิเด็กและทำความเท่าเทียมให้มีความเท่ากันในความเป็นจริงเสียที.
            จิตติมา กุลประเสริฐรัตน์
            ([email protected])