สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร มหาวชิราลงกรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐสีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปยังโครงการบ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง บ้านถืมตอง ตำบลถืมตอง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน 2564 ที่ผ่านมา ทอดพระเนตรการส่งเสริมการปลูกข้าวเหนียวพันธุ์น่าน 59 และกระบวนการปรับปรุงพันธุ์ข้าวธัญสิริน กับพันธุ์ข้าว กข 6 ณ แปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวเหนียวน่าน 59 บ้านถืมตอง ตำบลถืมตอง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน

    ทรงรับฟังบรรยายกระบวนการปรับปรุงพันธุ์ข้าวสายพันธุ์ กข 6 เป็นสายพันธุ์น่าน 59 การรักษาความเสถียรของข้าวเหนียวสายพันธุ์น่าน 59 และจุดเด่นของข้าวเหนียวสายพันธุ์น่าน 59 ทรงหว่านเมล็ดพันธุ์ข้าวเหนียวน่าน 59 ลงในถาดเพาะเพื่อความเป็นสิริมงคลในฤดูกาลทำข้าวนาปี ทรงปล่อยปูนา จำนวน 999 ตัวลงในแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวเหนียวน่าน 59 เพื่อเป็นดัชนีชี้วัดการปนเปื้อนสารเคมีในนาข้าว เป็นการเพิ่มแหล่งอาหารทางวิถีธรรมชาติ และขยายพันธุ์ปูนาในวิถีธรรมชาติ

    จากนั้นเสด็จพระราชดำเนินบ้าน นางสาวอำนวย ไชยมงคล ราษฎรหมู่บ้านถืมตอง ทอดพระเนตรการปลูกผักสวนครัว เสด็จฯ ทอดพระเนตรผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรจากข้าวเหนียวน่าน 59 และการแปรรูปปูนา จากนั้นประทับรถรางพระที่นั่ง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรวิถีชุมชนบ้านถืมตอง ระหว่างทางทอดพระเนตรแปลงผักบ้านนางสิรินยา จิณะไชย ตัวแทนราษฎรบ้านเขื่อนแก้ว นายสมเด็จ พื้นผัก ถวายรายงานผลการดำเนินงานโครงการบ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง บ้านเขื่อนแก้ว ทอดพระเนตรความก้าวหน้าการเลี้ยงเป็ดพระราชทานพันธุ์บางปะกง ของราษฎรบ้านดอนถืมตอง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรผลิตภัณฑ์พื้นบ้านและวิถีชีวิตของราษฎรตำบลถืมตอง และราษฎรอำเภอเมืองน่าน ทอดพระเนตรจินตนาการ บ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง ของเยาวชนตำบลถืมตอง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรผลิตภัณฑ์พื้นบ้านของราษฎรตำบลใกล้เคียงในเขตอำเภอเมืองน่าน เสด็จพระราชดำเนินทรงปลูกต้นมะม่วงพันธุ์มหาชนก เสด็จทอดพระเนตรวิถีชีวิตกาดน้อย นายภาคภูมิ พรมสาร ถวายรายงานกิจกรรมกาดน้อยและความผูกพันลำน้ำสมุนกับวิถีชีวิตชุมชน

    โครงการ “บ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง” เป็นหนึ่งในโครงการที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มูลนิธิชัยพัฒนาจัดตั้งศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริขึ้น เพื่อผลิตเป็นเมล็ดพันธุ์สะสมสำรองไว้สำหรับเป็นเมล็ดพันธุ์พระราชทานแก่ราษฎรในพื้นที่ประสบภัยพิบัติ และราษฎรทั่วไป ให้ปลูกกินเองในครัวเรือน หากเหลือกินแล้วก็สามารถนำไปจำหน่ายเพื่อเป็นรายได้เสริม รวมทั้งสามารถเก็บเมล็ดพันธุ์เพื่อปลูกต่อได้

    ปัจจุบัน โครงการ “บ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง” ได้ขยายผลไปยังโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ปลูกผักบนพื้นที่ว่างในโรงพยาบาล ให้เจ้าหน้าที่และราษฎรที่มาโรงพยาบาลเก็บผักกลับไปทำอาหารที่บ้านได้ มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการปลูกผักเข้าโรงอาหาร จำหน่ายผู้ปกครองและครู เป็นการสอนให้เด็กๆ ได้เรียนรู้วิธีการปลูกผักสวนครัวและปลูกฝังการเก็บเมล็ดพันธุ์ผักไว้ปลูก รวมทั้งตามค่ายทหาร ที่พักข้าราชการตำรวจทั่วประเทศ

    สำหรับจังหวัดน่าน โครงการบ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง นับเป็นโครงการฟันเฟืองหนึ่งในโครงการ “น่านแซนด์บ็อกซ์” ภายใต้นโยบาย “รักษ์ป่าน่าน” อันเป็นโครงการตามพระราชดำริของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ซึ่งเริ่มมาก่อนหน้านี้หลายปีแล้ว และเป็นโครงการทดลองเพื่อจะขอคืนพื้นที่ป่าส่วนหนึ่งที่ถูกชาวบ้านถางทำไร่ข้าวโพดกลับคืนเป็นพื้นที่ป่า โดยที่ยังให้ชาวบ้านสามารถทำกินอยู่ร่วมกับป่าได้

    จากภาวะวิกฤติการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 ผลผลิตจากการปลูกผักกินเองของชุมชนต่างๆ ที่ได้รับการส่งเสริมตามนโยบายน่านแซนด์บ็อกซ์ และพระราชดำริในการสร้างความมั่นคงให้กับชุมชนต่างๆ นั้น ปรากฏว่าส่งผลต่อวิถีการดำเนินชีวิตได้เป็นที่น่าพึงพอใจ ชาวบ้านสามารถพึ่งพาตนเอง ประหยัดรายจ่ายด้วยการบริโภคผักที่ปลูกขึ้นเอง ได้ทั้งสุขภาวะ และเป็นการอยู่กับบ้าน หยุดเชื้อ เพื่อชาติ ได้อีกทางหนึ่ง

    ในวโรกาสเสด็จฯ เยือนโครงการบ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง ครั้งนี้ที่จังหวัดน่าน สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้พระราชทานเมล็ดพันธุ์แก่นายวิบูรณ์ แววบัณฑิต รองผู้ว่าราชการจังหวัดน่าน เพื่อนำไปขยายผลในจังหวัดน่าน พระราชทานเมล็ดพันธุ์ผักให้กับนายดลภาคย์ เนตรใส นายอำเภอเมืองน่าน เพื่อนำไปขยายผลในตำบลอื่นๆ ในอำเภอเมืองน่าน พระราชทานเมล็ดพันธุ์ผักให้กับตัวแทนกลุ่มโครงการบ้านนี้มีรัก ปลูกผักกินเอง ทรงมีพระปฏิสันถารกับกลุ่มตัวแทนราษฎรตำบลถืมตอง และทรงลงพระนามาภิไธยในสมุดที่ระลึก.