9 ส.ค.64 คณะเภสัชศาสตร์ ม.มหิดล จัดเสวนา “การตรวจและแปลผลการตรวจคัดกรองโควิด19 ด้วยชุดตรวจ Antigen Test Self - Test Kit ในร้านยา และการแนะนำการดูแลตนเอง” โดย ดร.ทนพ.เมธี ศรีประพันธ์ คณะเภสัชศาสตร์ ม.มหิดล กล่าวว่า ในการตรวจคัดกรองโควิด19 ก็มีหลายวิธี เช่น วิธีการตรวจสารพันธุกรรม ด้วยเทคนิค RT-PCR หรือใช้วิธีการตรวจหาแอนติเจน ด้วยการใช้ Rapid antigen test หรือ Antigen  test kit ทั้งแบบ Professional use และ  Antigen Test Self-Test kit แบบHome use ส่วนวิธีการเพาะแยกเชื้อไวรัส มักใช้ในงานวิจัย และอีกวิธีคือการตรวจหาแอนติบอดี้ต่อเชื้อไวรัส ด้วยการตรวจจากเลือด วิธีการนี้จะตรวจเฉพาะในสถานพยาบาลเท่านั้น 

โดยในปัจจุบันเทคนิคการตรวจ  Rapid antigen test หรือ Antigen  test kit(ATK) ได้ถูกนำไปใช้ในการตรวจค้นหาผู้ป่วยเชิงรุก เพื่อคัดกรองเบื้องต้นร่วมกับ RT-PCR แล้ว ซึ่งการตรวจเจอแอนติเจนนั้น จะบอกได้ว่าไวรัสมีความสามารถที่จะเพิ่มจำนวนและแพร่กระจาย หรือเป็นไวรัสที่มีชีวิต โดยขณะนี้ชุด  Rapid test มีอยู่ 2 แบบ ได้แก่1. Antigen  test kit(ATK)  สำหรับตรวจหาเชื้อไวรัส ที่เป็นแอนติเจนหรือโปรตีนของเชื้อ 2.Antibody test kit สำหรับตรวจหาภูมิคุ้มกันต่อโรคโควิด19 เพราะฉะนั้นในการเลือกซื้อจะต้องดูให้ชัดเจน เพราะเริ่มมีการซื้อชุดตรวจมาใช้ผิดวัตถุประสงค์ สำหรับบุคคลทั่วหากต้องการตรวจโควิด19 เบื้องต้นสามารถใช้ ชุดตรวจ ATK ได้มีการจัดจำหน่วยแล้ว     

ดร.ทนพ.เมธี กล่าวต่อว่า การตรวจหาไวรัสหรือส่วนของไวรัสในสารคัดหลั่งจากทางเดินหายใจ ด้วย ATK มีความสำคัญมาก โดยเฉพาะการเก็บตัวอย่าง หลังจากรับเชื้อ 2-14 วัน แนะนำว่าให้เก็บตัวอย่างหลังจากสงสัยว่าสัมผัสเชื้อ 3-5 วัน ในกลุ่มเสี่ยงสูงหากตรวจแล้วได้ผลลบควรตรวจซ้ำอีก 3-5 วัน หรือพิจารณาตรวจ  RT-PCR เนื่องจากชุดตรวจ  ATK มีอยู่ 2 แบบ ในแบบที่เป็น Professional use ควรได้รับการตรวจจากบุคลากรทางการแพทย์และต้องตรวจในสถานพยาบาลหรือคลินิกเวชกรรม หากเป็นแบบ Home use หรือ Antigen Test Self-Test kit ส่วนใหญ่จะเก็บตัวอย่างจากโพรงจมูกด้านหน้า (nasal swab) หรือน้ำลาย(Saliva) ปัจจุบันแม้ว่าการตรวจคัดกรองโควิด19 จะเป็นใช้ชุดตรวจ  ATK แต่วิธียืนยันผลโควิดยังคงเป็นวิธี RT-PCR   

องค์ประกอบของชุดตรวจ  ATK  แบบ nasal swab จะประกอบด้วย ตลับทดสอบ หลอดใส่น้ำยาสกัด ฝาหลอดหยด ไม้ Swab  เอกสารกำกับชุดตรวจ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับชนิดของชุดตรวจแต่ละยี่ห้อ ส่วนวิธีการใช้งาน  1.การเก็บตัวอย่าง จากโพรงจมูกด้านหน้า จะต้องแทงไม้ Swab  ลึกเข้าไปที่โพรงจมูกประมาณ 1 นิ้ว บางยี่ห้อให้หมุนไม้  Swab  ข้างละ 10 ครั้ง 2.ขั้นตอนการทดสอบ จุ่มไม้  Swab  ในหลอดที่มีน้ำยาสกัด หมุนและบีบอย่างน้อย 5 รอบ  จากนั้นหยดน้ำยาลงในตลับทดสอบตามจำนวนที่ชุดตรวจกำหนด ควรเขย่าหลอดน้ำยาสกัดเบาๆก่อนหยด และรออ่านผลหลังหยดน้ำยา ส่วนใหญ่ใช้เวลา 15-30 นาที  บางยี่ห้ออ่านผลหลังจากหยดน้ำยา 3-7 หรือ 10 นาที 3.อ่านผลและแปลผลทดสอบ หากเป็นผลจะมีขีดปรากฎทั้งแถบควบคุม T และ C หากเป็นผลลบ จะปรากฎที่แถบควบคุม C 

 วิธี nasal swab ห้ามสัมผัสปลายก้านเก็บตัวอย่าง ใช้ไม้ swab ที่ให้มากับชุดตรวจเท่านั้น (มีทั้งก้านยาวและก้านสั้นขึ้นกับยี่ห้อ) ระยะที่แยงเข้าในจมูกจะขึ้นกับแต่ละชุดตรวจ ส่วนใหญ่ในช่วง 1.5-3.0 ซม.ถ้าในเด็กอาจต้องระยะลงเช่นเหลือ 1-2 ชม. ไม่ควรนำไม้เก็บตัวอย่างจุ่มน้ำยาสกัดเชื้อหรือของเหลวอื่น ๆ เช่น buffer ก่อนนำไปเก็บตัวอย่างในโพรงจมูก ควรใช้ไม้เก็บตัวอย่างอันเดียวกันเก็บตัวอย่างจากจมูกทั้ง 2 ข้าง หลีกเลี่ยงหรืออย่าให้มีน้ำมูกติดมามากจนเกินไป การจ่มก้าน Swab ในน้ำยาสกัดอาจแช่ไว้ 1 นาทีหลังจากหมุน-บีบหลอดสกัดเพื่อให้ตัวอย่างตรวจออกจากก้าน Swab ได้ดีขึ้น ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับคำแนะนำของแต่ละชุดตรวจ 

สำหรับชุดตรวจที่ใช้น้ำลายจะมีหลอดดูด ดร.ทนพ.เมธี  ชี้แจงว่า ประกอบด้วย หลอดบรรจุ buffer กระดาษบะะจุ/เก็บตัวอย่างน้ำลาย กรวยเก็บตัวอย่างน้ำลายหรือถ้วยเก็บน้ำลายเพิ่มเข้ามา ขึ้นอยู่กับชนิดของชุดตรวจแต่ละยี่ห้อ 1.บ้วนน้ำลายลงในหลอดเก็บตัวอย่าง 2.เขย่าน้ำลายและหยอดลงในแถบตรวจ จากนั้นก็จะขั้นตอนเช่นเดียวกับวิธี nasal swab ส่วนข้อแนะนำเพิ่มเติม คือ งดการแปรงฟันดื่มน้ำดื่มเครื่องดื่มและทานอาหาร รวมทั้งงดสูบบุหรี่ งดการเคี้ยวหมากฝรั่ง และต้องบ้วนปากด้วยน้ำสะอาดก่อนเก็บตัวอย่างอย่างน้อย 30 นาที ไม่ควรถ่มน้ำลายในภาชนะเก็บ เพราะอาจทำให้เกิดฟองอากาศในน้ำลายและน้ำลายเหนียวหรือข้นเกินไปส่งผลต่อการตรวจได้ หรือชุดตรวจอาจดูดซึมน้ำลายได้ลดลง ในบางชุดตรวจจะให้เก็บน้ำลายใส่ภาชนะก่อนจากนั้นจึงใช้ไม้ swab จุ่มในน้ำลายที่เก็บมาแล้ว 3 นำไม้ swab ใส่หลอดสกัดเพื่อดำเนินการตรวจ บางชุดตรวจเมื่อเก็บน้ำลายลงในภาชนะแล้วสามารถจ่มแท่งทดสอบหรือแถบตรวจลงไปตรวจและอ่านผลได้เลย 

“การทิ้งชุดตรวจทั้ง 2 แบบ คือ  ถุงที่จะใช้ทิ้งเขียนระบุที่ว่าเป็นชุดตรวจโควิดใส่น้ำยาแล้ว จากนั้นผสมน้ำ 2 ส่วน พร้อมกับน้ำยาล้างจานหรือผงซักฟอก 1 ส่วน ใส่ลงในถุง นำชุดตรวจที่ใช้แล้วใส่ลงในถุงจนน้ำท่วมมิดชุดตรวจซ้อนถุงอีกชั้น ปิดปากถุงให้แน่นทิ้งไว้ 10 นาที และนำไปทิ้งขยะในถังสีแดงหรือหากไม่มีอนุโลมให้ทิ้งในถังทั่วไปได้” ดร.ทนพ.เมธี ระบุ

กรณีที่มีข้อสงสัยว่าควรใช้ antibody test ในการตรวจวินิจฉัยการติดเชื้อ  SARS-CoV-2 หรือไม่ ทนพ.เมธี กล่าวว่า  ไม่แนะนำให้ใช้ antibody test ในการวินิจฉัยการติดเชื้อ SARS-CoV-2 ควรใช้ RT-PCR หรือ Antigen test assay หรือ ATK เพราะภูมิคุ้มกันที่ตรวจได้ไม่สามารถบอกได้ว่ามาจากวัคซีนหรือมาจากการติดเชื้อโดยธรรมชาติ และข้อมูลจาก CDC บอกว่าเมื่อฉีดวัคซีนมาแล้ว และทำการตรวจหาโควิดด้วยชุด ATK หรือ RT-PCR จะให้เกิดผลลบ แต่หากพบผลบวก แปลว่า มีการติดเชื้อ 

ทั้งนี้ข้อมูลชุดตรวจที่ได้รับการรับรองมาตรจาก อย. สามารถเข้าไปดูข้อมูลได้ที่เว็บไซต์ กองควบคุมเครื่องมือแพทย์ หรือการสังเกตุในเว็บไซต์จะแยกการค้นหาชุดตรวจ ATK ชัดเจน โดยแบบ Professional use ข้อมูลจากทาง อย.จะทำเป็นสีส้ม หากเป็น Home use จะเป็นสีชมพู ซึ่งจะมีข้อมูลยี่ห้อชุดตรวจพร้อมกับวิดีโอการใช้งาน และจากข้อมูลชุดตรวจวินิจฉัยโรคโควิด19 ด้วยวิธี Antigen detection ตั้งแต่วันที่ 5-6 ส.ค.64 ที่ได้ขึ้นทะเบียนกับทาง อย. ว่า ชุดตรวจ ATK แบบ Professional use มีจำนวน 49 รายการ  Semi-automated antigen detaction(Professional use) จำนวน 3 รายการ Automated antigen detaction(Professional use) จำนวน 3 รายการ และชุดตรวจ ATK แบบ Home use จำนวน 29 รายการ ในจำนวนนี้แบ่งเป็น การเก็บตัวอย่างจากโพรงจมูกด้านหน้า  อย่างเดียว 24 รายการ น้ำลายอย่างเดียว 3 รายการ และทั้งโพรงจมูกด้านหน้า +น้ำลาย 2 รายการ ที่สามารถหาซื้อได้ตามร้านขายยา 

และจากข้อมูลจากกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ระบุว่า ชุดตรวจโควิด19 เป็นการคัดกรองเบื้องต้น สามารถตรวจด้วยตนเองได้ แต่ชุดตรวจที่ใช้ต้องผ่านการประเมินและขึ้นทะเบียนกับทาง อย. ไม่แนะนำให้ซื้อจากอินเตอร์เน็ตหรือตลาดนัด และมีการตรวจสอบให้ชัดว่าใช้การเก็บตัวอย่างจากโพรงจมูกหรือน้ำลาย รวมไปถึงการศึกษารายละเอียดในการทำทุกขั้นตอนและตรวจในช่วงเวลาที่สงสัยสัมผัสเชื้อ ไม่ควรใช้น้ำยาชุดตรวจข้ามชุดกัน ไม่ควรใช้ซ้ำและทิ้งให้ถูกวิธี