วรรณกรรมเรื่องขุนช้างขุนแผนที่เราคนไทยทั่วไปรับรู้ว่ามีมาตั้งแต่ราวสมัยอยุธยาตอนกลาง (ราว พ.ศ. 2143) โดยสันนิษฐานว่าเป็นการแต่งขึ้น และเล่าเรื่องแบบมุขปาฐะ (ปากต่อปาก) เพื่อความบันเทิง ในลักษณะเดียวกับมหากาพย์ของยุโรป อย่างเช่นของโฮเมอร์

โดยมีการตัดทอนและเพิ่มเติมเรื่อยมา แต่ไม่ได้ถูกบันทึกลงไว้เป็นกิจลักษณะ จนถึงเมื่อกรุงศรีอยุธยาแตกในปี พ.ศ. 2310 ก็ไม่มีต้นฉบับเรื่องขุนช้างขุนแผนเหลืออยู่เลย

............................................................................

แต่ความจริงที่คนไทยทั้งหลายอาจไม่เคยรู้เลยคือ ขุนช้างขุนแผนมีมาตั้งแต่สมัยสุพรรณภูมิ

สุพรรณภูมิคืออะไร

สุพรรณภูมิ คือแคว้นหรือราชอาณาจักรไทยสมัยโบราณที่มีมาก่อนอยุธยา

ในประวัติศาสตร์ของจีนมีบันทึกไว้ว่า จีนเรียกอาณาจักรสยามว่า “เสียมหลอก๊ก” 

เสียม คือ สยาม หรือ สุพรรณภูมิ

หลอ คือ ละโว้ หรือ ลพบุรี

ก๊ก คือ ประเทศ หรืออาณาจักร

ซึ่งราชวงศ์สุพรรณภูมิและละโว้ มีความสัมพันธ์ฉันเครือญาติผ่านการแต่งงานกันไปมา

แล้วขอมละโว้ที่เป็นมีสายเลือดสุพรรณภูมิ ก็เป็นผู้ก่อสร้างอโยธยา เมืองที่อยู่ตรงข้ามเกาะอยุธยาในปัจจุบัน ก่อนจะย้ายฝั่งข้ามแม่น้ำไปสร้างกรุงศรีอยุธยา ก่อตั้งราชวงศอู่ทอง 

พระราชวังและตัวเมืองอโยธยาก็คือวัดพุทไธศวรรย์ในปัจจุบัน

อธิบายให้เห็นภาพง่ายๆ ได้ว่า อโยธยาก็เหมือนกันธนบุรี และอยุธยาก็เหมือนกรุงเทพ นึกภาพออกไหม

............................................................................

อู่ทองคือชื่อเมืองโบราณของสุพรรณภูมิ แต่ราชวงศ์อู่ทองเป็นผู้มาจากฝั่งละโว้ ที่ให้กำเนิดอยุธยา แต่ปกครองอยุธยาได้ไม่นานนักก็ถูกราชวงศ์สุพรรณภูมิยึดอำนาจปกครองอยุธยาต่อมา

จีนจึงเรียกกรุงศรีอยุธยาว่า “เสียมหลอก๊ก” 

ซึ่งก็คืออาณาจักรของ สุพรรณภูมิ(สยาม)และละโว้

ประวัติศาสตร์ชาติไทยถูกสอนว่า สุโขทัยคืออาณาจักรแรกของไทย ทั้งที่ความจริงคนไทยในปัจจุบันมีจุดกำเนิดมาจากเสียมหลอก๊กหรือสุพรรณภูมิและละโว้ 

สุพรรณภูมิและละโว้ มีอายุเก่าแก่ขนาดไหน?

คำตอบคือเก่าแก่กว่าสุโขทัย

แล้วหลังจากราชวงศ์สุพรรณภูมิหมดอำนาจ ราชวงศ์จากสุโขทัย ซึ่งเป็นประเทศราชของอยุธยาก็เข้ามาปกครองอยุธยาต่อตั้งแต่ สมเด็จพระมหาธรรมราชา พระราชบิดาของสมเด็จพระนเรศวร

คงจำกันได้สมัยเด็กๆ ที่เราเรียนหนังสือกันมาว่า สมเด็จพระมหาธรรมราชา ทรยศหักหลังชาติไทยไปเข้ากับพม่า

ทั้งที่ความจริงคือ สมเด็จพระมหาธรรมราชา เป็นเจ้าของราชวงศ์สุโขทัย ประเทศราชของอยุธยา ไม่ใช่คนในราชสำนักอยุธยา

พออยุธยาโดนบุเรงนองตีแตก ก็ยกสมเด็จพระมหาธรรมราชา มาครองอยุธยา ราชวงศ์สุโขทัยจึงมาเป็นใหญ่ในอยุธยา

............................................................................

สรุปให้อีกทีว่า กรุงศรีอยุธยาในช่วงต้น ถูกปกครองโดยราชวงศ์ที่มาจากอาณาจักรละโว้ ตามมาด้วยอาณาจักรสุพรรณภูมิ และอาณาจักรสุโขทัย 3 อาณาจักรของคนไทยในสมัยโบราณ

และมีประวัติความเชื่อมโยงที่เป็นไปได้ว่าราชวงค์จักรีสืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์สุโขทัย

สุโขทัยเป็นประเทศราชของอยุธยาในตอนต้น แล้วถูกควบรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกรุงศรีอยุธยา

ซึ่งเหมือนกันเชียงใหม่ล้านนาที่เป็นประเทศราชของกรุงรัตนโกสินทธ์ในตอนต้น และถูกควบรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกรุงรัตนโกสินทธ์ในที่สุด

............................................................................

ในสมัยโบราณในดินแดนแถบภาคกลางนี้มีมอญและขอมเจริญรุ่งเรืองรุ่งเรืองมาก่อน โดยอิทธิพลของขอมมีอยู่ตั้งแต่ละโว้ไปตลอดฝั่งตะวันออก และอิทธิพลของมอญมีอยู่ตั้งแต่สุพรรณภูมิไปตลอดฝั่งตะวันตก

วันนี้ผมจะไม่เล่าถึงละโว้ แต่จะเล่าถึงสุพรรณภูมิ ต้นกำเนิดขุนช้างขุนแผน

ว่ากันว่าคนอยุธยาส่วนใหญ่เป็นพวกมอญอู่ทอง-สุพรรณภูมิ ที่พูดไท ซึ่งเป็นที่มาของการพูดเหน่อสำเนียงสุพรรณ 
เหน่อสุพรรณนี่มีจุดกำเนิดมาจากคนมอญที่อาศัยอยู่ในบริเวณนี้ รวมทั้งมอญกับไทยที่แต่งงานเป็นเครือญาต จึงพูดไทยสำเนียงเหน่อ เป็นเหน่อจากคนมอญที่พูดไทย

เหน่อสุพรรณแท้จริงก็คือเหน่อมอญนั้นเอง

กลุ่มคนที่พูดเหน่อสุพรรณนึ้มีคนพูดกันทั่วบริเวณตั้งแต่เพชรบุรี กาญจนบุรี ราชบุรี นครปฐม สุพรรณบุรี อุทัยธานี ซึ่งเป็นถิ่นเดิมของมอญทวารวดี 

หลายท่านอาจไม่รู้ว่าในราชสำนักอยุธยาพูดหน่อสุพรรณ

ดังนั้นเมื่อราชวงศ์สุพรรณภูมิได้เข้ามาเป็นใหญ่ในอยุธยา ภาษา ศิลปวัฒนธรรมต่าง ๆ จึงมีการปะสมปนเปทั้งขอมละโว้และมอญทวารวดี เช่น เครื่องดนตรีหรือการพากย์จะออกสำเนียงมอญ (สำเนียงสุพรรณ)

............................................................................

“ขุนช้างขุนแผน” ก็เป็นเรื่องราวของมอญปนไทย ปรากฎเป็นชื่อที่มอญเรียกขานว่า"โกนเพนโกนเชี่ยง" โดยเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นอยู่ในสุพรรณบุรีและกาญจนบุรี ซึ่งอาจจะมีเค้าโครงมาจากเรื่องที่เกิดขึ้นจริงแล้วมาต่อเติมกันจนเป็นนิยายตลอดเวลานับพันปีถึงปัจจุบัน

ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ระบุว่า "ขุนไกร" บิดา "ขุนแผน" เป็นมอญ มีภรรยาชื่อนางทองประศรี เป็นคนเมืองกาญจนบุรีด้วยกันทั้งสองคน เมื่อขุนไกรแต่งงานกับนางทองประศรีแล้ว ก็พากันไปตั้งครอบครัวขึ้นใหม่ที่เมืองสุพรรณ

คำว่า”พลาย”นั้น เป็นภาษามอญ แปลว่า หนุ่ม หรือแปลว่าผู้ชายที่แข็งแรง

ว่ากันว่า ตระกูลของขุนแผน ที่ขึ้นชื่อว่า “พลาย” นี่เป็นตระกูลมอญโดยตรง เช่น ขุนแผนชื่อ “พลายแก้ว” ลูกชื่อ “พลายงาม” คือพระไวย และพลายชุมพล จนถึงพลายเพชร พลายบัว

นอกจากนี้ยังมีชื่อบ้านเมืองใกล้กับเมืองเย ใต้เมืองเมาะลำเลิงลงมา มีเนินดินเรียบโล่งที่คนมอญเรียกบริเวณดังกล่าวว่า "ลานขุนแผน" ซึ่งว่ากันว่าเป็นลานฝึกม้าของขุนแผน

............................................................................

สรุปว่า ขุนช้างขุนแผน มีต้นกำเนิดมาตั้งแต่ยุคสุพรรณภูมิ อายุเป็นพันปี จนเมื่อราชวงศ์สุพรรณภูมิมาครองกรุงศรีอยุธยาก็นำเรื่องขุนช้างขุนแผนมาสู่อยุธยา แล้วก็เล่าต่อๆกันมา จนกรุงศรีอยุธยาแตก ก็ไม่มีต้นฉบับเรื่องขุนช้างขุนแผนเหลืออยู่เลย

ส่วนเนื้อหาของขุนช้างขุนแผนที่เห็นกันอยู่ในปัจจุบัน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยรัชกาลที่ 2 ได้ทรงพระราชนิพนธ์ร่วมกับกวีในรัชสมัยของพระองค์ จากเค้าโครงเรื่องเดิมที่คนรุ่นเก่ายังจดจำกันได้ ออกมาเป็นวรรณคดีประเภทกลอนเสภาที่มีความไพเราะ

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 ได้ทรงยกย่องให้เป็นยอดของหนังสือประเภทกลอนเสภา และได้รับประทับราชลัญจกรรูปพระคเณศร์ไว้เป็นเครื่องหมายของการยกย่อง
............................................................................
อัษฎางค์ ยมนาค
รวบรวม เรียบเรียง