‘คลองแม่ข่า’ โฉมใหม่ ‘โอตารุ’เมืองไทย

คลองแม่ข่า จ.เชียงใหม่ เป็นคลองธรรมชาติสายสำคัญที่ไหลผ่านเมืองเชียงใหม่ ซึ่งในอดีตนั้นคลองแม่ข่าได้รับผลกระทบจากเมืองขยายตัว  มีการทิ้งขยะและระบายน้ำเสียลงสู่คลอง กลายเป็นคลองเน่าเสีย ยังไม่รวมปัญหาชุมชนบุกรุกที่ดินสาธารณะ รุกล้ำลำคลอง มีผู้คนอาศัยอยู่อย่างหนาแน่น

ปัจจุบันมีการพัฒนาและฟื้นฟูคลองแม่ข่าโดยจังหวัดเชียงใหม่ เทศบาลนครเชียงใหม่ ร่วมกับเครือข่ายภาคประชาชน มีการปรับปรุงภูมิทัศน์คลองแม่ข่าระยะทาง 750 เมตร ที่สองข้างริมคลองได้ถอยร่นให้เหลือเป็นทางเดินและเส้นทางจักรยานเลียบคลองสาธารณะ ส่วนการปรับปรุงคุณภาพน้ำในคลองให้สะอาดจัดทำโครงการท่อรวบรวมน้ำเสียถนนระแกง-ประตูก้อม เพื่อส่งน้ำเสียจากชุมชนเข้าสู่สถานีบำบัดน้ำเสียพลิกฟื้นระบบนิเวศคลองแม่ข่าขึ้นมา รวมถึงรณรงค์ให้ชาวบ้านเปลี่ยนหลังบ้านให้เป็นหน้าบ้าน ปลูกต้นไม้ ดอกไม้ พืชผักสวนครัว   ชาวบ้านเริ่มศุภเปิดร้านขายของ ขายกาแฟ ขายอาหาร  เพิ่มไฟส่องสว่างยามค่ำคืน  

ชาวบ้านที่อยู่อาศัยริมคลองมีคุณภาพชีวิตดีขึ้น  บรรยากาศที่สวยงามให้ความรู้สึกคล้ายคลองโอตารุ ประเทศญี่ปุ่น ทำให้คลองแม่ข่าเป็นจุดเช็คอินยอดนิยมแห่งใหม่ของ จ.เชียงใหม่ ดึงดูดนักท่องเที่ยว ทั้งที่งานปรับปรุงยังไม่แล้วเสร็จ

คลองแม่ข่าเชียงใหม่ที่ได้รับการปรับปรุงภูมิทัศน์ ภาพ : Imagine Meakha

ศุภวุฒิ บุญมหาธนากร สถาปนิกจากสตูดิโอใจบ้าน  ตัวแทนจากกลุ่ม Imagine Meakha และเป็นคณะทำงานด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัยริมคลองแม่ข่า กล่าวว่า คลองแม่ข่าเป็นคลองสายสำคัญของประวัติศาสตร์เมืองเชียงใหม่ และเป็นคลองที่ไหลมาจากอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย สายน้ำเชื่อมสู่แม่น้ำปิง การพัฒนาเมืองที่ผ่านมา แม่ข่าเน่าเสีย เป็นแค่ทางระบายน้ำของเมือง ผู้คนที่อยู่อาศัยถูกมองเป็นชุมชนแออัด และตัวการทำน้ำเสีย การพัฒนาคลองต้องทำควบคู่พัฒนาที่อยู่อาศัย

สภาพปัญหาคลองแม่ข่าเชียงใหม่ เขาย้ำมิติไม่มีความมั่นคงในที่ดิน ชาวบ้านเช่าเทศบาลนครเชียงใหม่ เช่าธนารักษ์ เช่าสิทธิ์ต่อ

“  พัฒนาแม่ข่าต้องมองการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้คน พัฒนาสิ่งแวดล้อม ฟื้นพื้นที่สาธารณะ ฟื้นระบบนิเวศคืนมา ส่วนเรื่องการจัดการที่อยู่อาศัย  ชุมชนเห็นด้วยและรับรู้ยอมร่น 2 เมตร  เสียสละพื้นที่บ้านบางส่วนให้ปรับภูมิทัศน์ได้  ใต้ทางเดินทำระบบท่อรวบรวมน้ำเสียในย่านนี้ไปบำบัด ไม่ระบายลงพื้นที่ต้นแบบ  “

เสน่ห์ที่อยู่อาศัยชุมชนริมคลองแม่ข่า ภาพ: Imagine Meakha

สำหรับการรื้อย้ายชุมชนตามแผนพัฒนาคลองแม่ข่าปัจจุบันนั้น  ทางเทศบาลนครเชียงใหม่เตรียมที่ดินสำหรับรองรับการอยู่อาศัยให้กับผู้อยู่อาศัยรุกล้ำริมคลองสาธารณะ กรณีต้องรื้อถอนบ้านออกเพราะสร้างค่อมคลอง  ตลอดจนมีแผนหารือกับราชพัสดุเพื่อพิจารณาเพิ่มระยะเวลาให้สิทธิเช่าบ้านระยะยาว จากที่เช่าปีต่อปี จะเป็นแรงจูงใจให้ชาวบ้านร่วมปรับปรุงที่อยู่อาศัยและเกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของพื้นที่ ตลอดจนเตรียมแหล่งสถาบันการเงินเข้ามาช่วยสนับสนุน  จากเดิมที่ชุมชนกับหน่วยงานรัฐเป็นคู่ขัดแย้งกันและบังคับใช้กฎหมายไล่รื้อชุมชน

ส่วนคลองแม่ข่าตามแผนแม่บทได้รับการออกแบบโดยคำนึงถึงระบบนิเวศและธรรมชาติ  ไม่ดาดคอนกรีตพื้นคลองจนไม่เหลือความเป็นคลองธรรมชาติ

ศุภวุฒิ กล่าวว่า  ก่อนหน้านี้เคยจัดเวิร์กช็อป’Imagine แม่ข่า’ เพื่อสร้างภาพการพัฒนาคลองแม่ข่าและแก้ปัญหาในเรื่องต่างๆ พาคนเห็นคลองจากคลอง มีการระดมทุนสร้างสะพานสีเหลืองเพื่อป้องกันอุบัติเหตุเมื่อข้ามสะพาน ซื้อเรือเก็บขยะให้ชาวบ้านร่วมดูแลคลองให้สะอาด ช่วงนี้รณรงค์ให้ภาคประชาชนและภาคเอกชนเพิ่มพื้นที่สีเขียวในพื้นทีนำร่องรวมระยะทาง 750 เมตร เทศบาลแจกจ่ายเมล็ดพันธุ์ให้ชาวบ้านปลูกพืชผักสวนครัว แต่ยังขาดต้นไม้ใหญ่ ซึ่งจะขอความร่วมมือคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ ม.เชียงใหม่ มาออกแบบในเรื่องนี้

“ ความสวยงามของคลองแม่ข่ากับบรรยากาศบ้านสองข้างทาง น้ำในคลองไม่มีกลิ่นเหม็น  ทำให้นักท่องเที่ยวเข้ามาเดินเล่น  มาถ่ายรูปสวยๆ เช็คอิน คนเริ่มเห็นคลองมากขึ้น เริ่มมีการค้าขาย ทำให้เศรษฐกิจในพื้นที่คึกคัก ชุมชนเห็นโอกาสในการเชื่อมต่อเศรษฐกิจ  ทุกภาคส่วนพยายามสื่อสารและสร้างความตระหนักกับชุมชนให้เห็นความสำคัญพื้นที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ และเห็นความพยายามของชุมชนลุกขึ้นมาร่วมพัฒนาเปลี่ยนแปลงคลองแม่ข่า “ ศุภวุฒิกล่าว

สะพานเหลืองข้ามคลองแม่ข่า ภาพ : Imagine Meakha

สำหรับภาพในอนาคตของแม่ข่าจากการทำประชาคม ศุภวุฒิ บอกว่า ชุมชนอยากเปิดพื้นที่รองรับการท่องเที่ยวในรูปแบบถนนคนเดินริมคลอง มีการค้าขายสร้างรายได้  ขายของหน้าบ้าน ทำร้านกาแฟ ร้านปิ้งย่าง  เพราะคนในชุมชนส่วนใหญ่เป็นแรงงาน ช่วงโควิดธุรกิจท่องเที่ยวซบเซา คนตกงาน ไม่มีอาชีพ เป็นกลุ่มเปราะบางที่ได้รับผลกระทบ ถ้าปรับปรุงแล้วพื้นที่มีศักยภาพด้านการท่องเที่ยวก็จะส่งผลดีกับชุมชน  เพราะเชียงใหม่ก็เป็นเมืองท่องเที่ยว อย่างไรก็ตาม เราพยายามสื่อสารกับผู้นำชุมชนให้สอดส่องผู้ประกอบการต่างถิ่นเข้ามาเช่าพื้นที่ลงทุงแสวงหากำไรจากธุรกิจท่องเที่ยวในพื้นที่ด้วย เราต้องการการเติบโตอย่างยั่งยืน

การพัฒนาคลองแม่ข่าปัจจุบันเป็นโครงการนำร่อง ซึ่งคลองแม่ข่ามีความยาวทั้งสิ้น 31 กิโลเมตร ส่วนที่ไหลผ่านเทศบาลนครเชียงใหม่มี 11 กิโลเมตร ซึ่งตามแผนจะโฟกัสคลองแม่ข่าที่เป็นคูเมืองระยะทาง 4.7 กิโลเมตร ในจำนวนนี้ 2.7 กิโลเมตรยังมีสภาพเป็นคลองธรรมชาติ  เพื่อจุดประกายการพัฒนาคลองแม่ข่า สู่การพัฒนาเมืองเชียงใหม่ คณะทำงานด้านการพัฒนาที่อยู่อาศัยริมคลองแม่ข่าย้ำว่า ถ้าทำสำเร็จจะเป็นต้นแบบชุมชนมีส่วนร่วม ร่วมคิด ร่วมทำ สร้างโอกาสในชีวิตของคนตัวเล็กตัวน้อย และแก้ปัญหาความไม่มั่นคงในที่ดิน

สร้างสรรค์ศิลปะฝาท่อแม่ข่าสวยงาม ภาพ : Imagine Meakha

ความคืบหน้าการพัฒนาคลองแม่ข่า ทางเทศบาลนครเชียงใหม่เตรียมส่งมอบโครงการปรับปรุงภูมิทัศน์แม่ข่าและเปิดพื้นที่ริมคลองอย่างเป็นทางการเดือนกันยายน 2565 นี้ ศุภวุฒิ ตัวแทนจากกลุ่ม Imagine Meakha กล่าวว่า เมื่อวันเสาร์ที่ 20 ส.ค.ที่ผ่านมา จัดฟอรั่ม MAEKHA’S HACKATHON  “โอกาส”ของการพัฒนาคลองแม่ข่าของทุกคน เวทีเปิดข้อมูลที่หลากหลายมองโอกาสที่เท่าเทียม สร้างเมืองและคุณภาพชีวิตที่ดีสำหรับทุกคน โดยมีจิโรจน์ โรจนเสาวภาคย์ รองนายกเทศมนตรีนครเชียงใหม่ นักวิจัย อาจารย์คณะสถาปัตย์ คณะมนุษย์ศาสตร์ มช.  ผู้แทน We!Park ร่วมเสนอมุมมองการพัฒนาคลองแม่ข่าทุกมิติ มากกว่าแก้น้ำเสีย แต่ผลักดันแม่ข่าสู่โอกาสพัฒนาเมือง  โดยข้อมูลดังกล่าวรวบรวมมานำเสนอในแผนปฏิบัติการการพัฒนาคลองแม่ข่า เพื่อส่งมอบเทศบาลนครเชียงใหม่ในโอกาสต่อไป