'ศาลอาญาระหว่างประเทศ….มีไว้ทำไม?'

ICC ก่อตั้งในเมือง The Hague, Netherlands เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2002 เริ่มจากข้อตกลง Rome Statute เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 1998 มีอำนาจดำเนินคดีผู้กระทำความผิดอาญาระหว่างประเทศใน 4 กลุ่มนี้ครับ การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ อาชญากรรมต่อมนุษยชาติ อาชญากรรมสงคราม และอาชญากรรมอันเป็นการรุกราน

ที่มาของการก่อตั้ง ICC คือให้มีศาลระดับโลก เน้นผลกระทบจากสงคราม จริงๆ แล้วมีแนวโน้มจะตั้งลักษณะของ ICC มาร้อยกว่าปีที่แล้ว หลังสงครามโลกครั้งที่ 1 และต่อมาหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่พอเป็นเรื่องความร่วมมือระดับประเทศในเรื่องละเอียดอ่อน เช่นสงครามนั้น ความร่วมมือและการตกลงร่วมมือไม่ง่าย เพราะสิ่งที่ประเทศได้ยอมและตกลงในวันนี้ อาจผูกมัดมือตัวเองในวันข้างหน้า ดังนั้นกว่าจะตั้ง ICC อย่างเป็นทางการและเป็นรูปธรรมจริงจัง ใช้เวลาเกือบร้อยปี

ตอนนี้สมาชิกของ ICC มีอยู่เกือบ 130 ประเทศทั่วโลก ซึ่งถือว่าเข้มแข็งและมีประสิทธิภาพ ทำให้เห็นชัดว่า ICC ไม่ใช่หน่วยงานหรือศาลตั้งลอยๆ ไม่มีอำนาจอะไร ไม่มีความน่าเชื่อถืออะไร เขามีอำนาจเต็ม และมีสมาชิกไม่น้อยครับ

ตั้งแต่ก่อตั้ง ICC เขาว่าความคดีไปแล้ว 32 คดี มีคณะตุลาการ 18 ท่าน ที่จะถูกคัดเลือกจากประเทศสมาชิก มีวาระ 9 ปีต่อท่าน ในอดีตที่ผ่านมา ICC ออกหมายจับไปแล้ว 59 ฉบับ/ราย ซึ่งเร็วๆ นี้เมื่อเดือนมีนาคมปี 2023 ออกหมายจับประธานาธิบดี Vladimir Putin ข้อหาอาชญากรรมสงคราม และในปี 2011 ออกหมายจับผู้นำลิเบีย Moammar Gadhafi พร้อมลูกชาย และหัวหน้าสำนักข่าวกรองลิเบีย ณ เวลานั้น ในข้อหาอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ

จาก 32 คดีที่ว่า มีผู้ต้องหามาที่ศาลด้วยตนเอง 21 ราย ตัดสินคดี 11 ราย ยกคำฟ้อง 4 ราย ส่วนคดี 7 รายต้องโมฆะเพราะจำเลยเสียชีวิต แต่สิ่งที่น่าสนใจคือ จากคดีทั้งหมด จากผู้กล่าวหาทั้งหมด จากหมายจับทั้งหมด ยังมีผู้ต้องหา 30 รายหลบหนีอยู่ ซึ่งจะเรียกว่าหลบหนีก็ไม่เชิง เพราะเขาไม่ได้ซ่อนตัวหรือแอบที่ไหน เขาเพียงไม่สนหมายจับ ไม่มารายงานตัว และไม่ยอมรับมัน

หลังจาก ICC จะออกหมายจับอย่างเป็นทางการ เขาไม่มีเจ้าหน้าที่ หรือกองพิเศษอะไร จะบุกเข้าบ้านจำเลย ลากเขาออกมา เหมือนในหนัง เต็มที่ที่ ICC ทำได้คือให้เจ้าหน้าที่ของประเทศสมาชิกไปจับผู้ต้องหาให้ แต่อันนั้นจะได้ผลต่อเมื่อผู้ต้องหาอาศัยอยู่ในประเทศที่เป็นสมาชิก ICC ถ้าผู้ต้องหาอยู่ในประเทศที่ไม่ได้เป็นสมาชิก ICC หมายจับก็เป็นเพียงลายลักษณ์อักษรบนกระดาษ และลมที่ออกจากปาก ICC เท่านั้น

ผมเกริ่นไปแล้วว่า ICC มีสมาชิกเกือบ 130 ประเทศใช่ไหมครับ? ตัวเลขอยู่ที่ 124 ประเทศ 33 มาจากแอฟริกา 19 จากเอเชีย 19 จากยุโรปฝั่งตะวันออก 28 จากลาตินอเมริกา และ 25 จากยุโรปฝั่งตะวันตก (และที่อื่นๆ) แต่สิ่งที่ต้องจับตามองคือ สหรัฐอเมริกา จีน รัสเซีย อินเดีย กับอิสราเอล ไม่ได้เป็นสมาชิก และไม่คิดจะเป็นสมาชิกด้วยครับ

ดังนั้นออกหมายจับ Netanyahu ไม่ได้มีผลอะไรในเบื้องต้น เพราะอิสราเอลไม่ได้เป็นสมาชิก จะใช้เจ้าหน้าที่อิสราเอลจับ Netanyahu ก็ไม่ได้อยู่แล้ว แต่ถ้า Netanyahu เดินทางไปประเทศที่เป็นสมาชิก และประเทศนั้นๆ จริงจังกับกฎระเบียบและอำนาจของ ICC ต่อเมื่อ Netanyahu เดินทางถึงประเทศนั้นๆ ประเทศนั้นๆ สามารถจับเขาได้ แต่ถ้าประเทศนั้นๆ ไม่จริงจัง ไม่เคร่งครัดต่อกฎระเบียบ ICC หมายจับก็เท่านั้น ไม่มีความหมายอะไรครับ

เมื่อเป็นเช่นนี้แล้ว การออกหมายจับจะได้อะไรขึ้นมา นอกจาก ICC ทำหน้าที่ของเขา?

ตามหลักแล้ว เมื่อ ICC ออกหมายจับกับใครก็แล้วแต่ ถือว่าเขาเป็นศาลถูกต้อง และมีอำนาจเต็มตามกฎระเบียบสากล หมายจับของเขาเป็นหมายจับจริง ดังนั้นประเทศไหนที่จะทำการค้า ทั้งทางพาณิชย์ หรือทางอาวุธ กับประเทศที่มีผู้ต้องหาออกหมายจับ อาจมีปัญหาในเรื่องสัญญาระหว่างประเทศ

สมมุติว่าในกรณีของ Netanyahu ที่มีหมายจับจาก ICC เนื่องจากอิสราเอลไม่ได้เป็นสมาชิก ไม่สามารถจับเขาได้ใช่ไหมครับ? แต่ถ้าอิสราเอลจะทำการค้ากับประเทศที่เป็นสมาชิก ICC ปัญหาคืออาจมีกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในประเทศคู่ค้าหยิบยกประเด็นหมายจับ ICC ถามรัฐบาลเขาว่า ทำไมทำการค้ากับประเทศที่มีผู้ต้องหาอาชญากรสงคราม? ถึงแม้รัฐบาลจะไม่เกี่ยวข้องโดยตรงก็ตาม แต่รัฐบาลต้องตอบ และหาคำตอบให้ได้

ถามว่า ประเด็นตรงนี้มีน้ำหนักหรือไม่ อยู่ที่ประเทศคู่ค้าให้น้ำหนัก ICC มากน้อยเพียงใด ให้น้ำหนักกับกระบวนการยุติธรรมมากกว่าผลประโยชน์ หรือให้น้ำหนักกับความถูกต้องมากกว่า?

ดังนั้นการที่ ICC ออกหมายจับ Netanyahu ตราบใดที่ Netanyahu ไม่เดินทางไปประเทศที่จริงจังและเคร่งครัดกับกฎระเบียบของ ICC ก็ไม่น่าจะมีผลอะไรทั้งสิ้น เขาก็เดินหน้าของเขา และเลือกเดินทางเฉพาะประเทศที่ไม่เป็นสมาชิกก็ได้

ทำให้ตั้งคำถามทิ้งท้ายในวันนี้ ถ้าสหรัฐ จีน รัสเซีย และอินเดีย ไม่คิดและไม่สนจะเป็นสมาชิก ICC เลย ICC เป็นเสือกระดาษไหม?.