ไทยในสายตาต่างชาติ (ตอนที่ 45: พระราชกฤษฎีกา 1 เมษายน 2476 คือ การทำรัฐประหารเงียบหรือ ?)

ในตอนที่แล้ว ผู้เขียนได้สรุปเหตุการณ์สำคัญต่างๆที่เป็นเงื่อนไขที่นำมาสู่การประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476  อันเป็นพระราชกฤษฎีกาปิดประชุมสภาผู้แทนราษฎร ปรับคณะรัฐมนตรีและชะลอการใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราชั่วคราว ซึ่งรายงานจากสถานทูตฝรั่งเศสเห็นว่าเป็นการทำรัฐประหาร ในขณะที่รายงานสถานทูตอังกฤษรายงานว่าเป็นการยุบสภาฯและเป็นพระราชกฤษฎีกาประกาศภาวะฉุกเฉิน โดยในตอนที่แล้ว ผู้เขียนได้ยกข้อความในรายงานสถานทูตที่เป็นภาษาอังกฤษต้นฉบับ ซึ่งจากรายงานดังกล่าว ชี้ให้เห็นว่า ทางสถานทูตอังกฤษเข้าใจถึงวัตถุประสงค์ของพระราชกฤษฎีกาฉบับวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 ว่าเป็นพระราชกฤษฎีกาประกาศภาวะฉุกเฉินของฝ่ายบริหาร โดยในรายงานสถานทูตใช้คำว่า  emergency decrees   ซึ่งข้อความในตัวพระราชกฤษฎีกาดังกล่าวเองก็มีคำว่า “ฉุกเฉิน” อยู่ด้วย (ดูภาพประกอบ)  และจากรายงานสถานทูตอังกฤษ อัครราชทูตอังกฤษนายซีซิล ดอร์เมอร์ยังแสดงความเห็นด้วยต่อการประกาศภาวะฉุกเฉินโดยการยุบสภาผู้แทนราษฎร การปรับคณะรัฐมนตรี รวมทั้งการตราพระราชบัญญัติต่อต้านคอมมิวนิสต์

การประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 ปิดประชุมสภา ปรับคณะรัฐมนตรี และชะลอการใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราเป็นการชั่วคราว และการตราพระราชบัญญัติต่อต้านคอมมิวนิสต์ จึงไม่ใช่การทำรัฐประหารในสายตาของอัครราชทูตอังกฤษ เพราะเป็นพระราชกฤษฎีกาประกาศภาวะฉุกเฉิน ผู้เขียนเห็นว่า ความเห็นของอัครราชทูตอังกฤษต่อพระราชกฤษฎีกาฯ เป็นสิ่งที่ควรนำมาพิจารณา เพราะอังกฤษ เป็นประเทศต้นแบบการปกครองแบบรัฐสภาที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข

ผู้เขียนได้กล่าวถึงความเห็นของนักวิชาการต่างประเทศต่อกรณีการประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 ไปบ้างแล้ว เช่น ความเห็นของ เดวิด เค. วัยอาจ จากงาน Thailand A Short History, 1^st edition 1982,  2^nd edition, (Bangkok: Silkworm: 2003), กอบเกื้อ สุวรรณทัต-เพียน (Kobkua Suwannathat-Pian) ในงานที่ชื่อว่า Thailand’s Durable Premier: Phibun through Three Decades 1932-1957, (Oxford: Oxford University Press: 1995) โดยทั้ง วัยอาจ และ กอบเกื้อ ไม่ได้เห็นว่า การประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 เป็นการทำรัฐประหาร      ส่วน Judith A. Stowe ในงานที่ชื่อว่า  Siam becomes Thailand: A Story of Intrigue, (Honolulu: University of Hawaii Press: 1991) ก็ไม่ได้กล่าวว่าเป็นการทำรัฐประหาร แต่ให้ความเห็นที่น่าสนใจว่าต่อการปิดประชุมสภา (เธอใช้ว่า prorogation) ว่า  “หนึ่งปีหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ได้มีการทำในสิ่งที่อาจเป็นตัวอย่างสำหรับอนาคต ( precedent) นั่นคือ การงดการมีสภาชั่วคราว บนเหตุผลที่กล่าวอย่างสุภาพว่า เป็นเหตุผลที่คลุมเครือ”

ต่อไปเป็นงานของ B.J. Terweil, Thailand’s Political History: From the 13^th century to recent times, (Bangkok: River Books: 2005) แทร์วิลได้อธิบายความก่อนจะมีการประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่  1 เมษายน พ.ศ. 2476 ว่า

“ในตอนต้นปี พ.ศ. 2476 เริ่มเกิดความแตกแยกรุนแรงขึ้นในหมู่สมาชิกสภา (Assembly)  ระหว่างพวกหัวรุนแรงที่มีความคิดที่เป็นอุดมคติอย่างรุนแรง (more radical idealists) และสมาชิกที่เป็นอนุรักษ์นิยม เป็นความขัดแย้งต่อร่างนโยบายเศรษฐกิจแห่งชาติของปรีดีที่จะนำมาซึ่งผลกระทบอย่างกว้างขวางมาก  ปรีดีอธิบายว่า รัฐบาลจะจ่ายค่าจ้างรายเดือนให้พลเมืองทุกคน ชาวนาจะไม่ได้ทำนาของตัวเองอีกต่อไป แต่จะทำนาในฐานะสมาชิกของชุมชนสหกรณ์ภายใต้การกำกับดูแลของรัฐบาล และรัฐบาลจะควบคุมที่ทำนาทั้งหมด รวมทั้งเครื่องจักรและการงานต่างๆ โดยมุ่งสู่การขจัดการประกอบกิจการส่วนตัว  ปรีดีเรียกเค้าโครงเศรษฐกิจของเขาว่าเป็น ‘แบบแผนสังคมนิยมที่ผสมเสรีนิยม (the socialist pattern with an admixture of liberalism)  เค้าโครงเศรษฐกิจนี้ได้ผ่านขั้นตอนของคณะกรรมาธิการโดยมีเสียงข้างน้อยที่ไม่เห็นด้วย ได้แก่ พระยามโน พระยาทรงสุรเดช    เมื่อเค้าโครงเศรษฐกิจที่เป็นประเด็นที่จะนำไปสู่การถกเถียงต่อในสภาอย่างรุนแรง  ทำให้เห็นชัดถึงความแตกต่างในฐานคิดของแต่ละฝ่าย

ในตอนปลายเดือนมีนาคม พ.ศ. 2476  พระยามโนปรณ์นิติธาดาได้ปิดการประชุมสภา (แทร์วิลใช้คำว่า prologued)  และจากนั้นไม่นาน สภาก็ถูกยุบ (dissolved) )  และมีการตั้งคณะบริหารราชการแผ่นดินชุดใหม่  โดยไม่มีปรีดี และเขาถูกส่งให้ไปลี้ภัยที่ยุโรป  ในเวลาเดียวกัน มีการออกกฎหมาย “ต่อต้านคอมมิวนิสต์” ทำให้การสนับสนุนลัทธิใดๆที่ยึดทรัพย์สินกิจการมาเป็นของรัฐ หรือ ละเมิดสิทธิทรัพย์สินส่วนบุคคลเป็นเรื่องที่ผิดกฎหมาย  และในการตอบโต้คำวิจารณ์ที่อาจจะเกิดขึ้นว่า รัฐบาลไม่มีนโยบายเศรษฐกิจที่ชัดเจน จึงมีการตั้งสภาเศรษฐกิจขึ้น รวมทั้งที่ปรึกษาต่างประเทศ”

ต่อการประกาศพระราชกฤษฎีกาปิดประชุมสภา แทร์วิลTerwiel ได้กล่าวถึง สาเหตุที่มีการปิดสภาและเพราะสภาไม่มีระเบียบและไม่สามารถควบคุมได้  (unruly Assembly) 

-----------------

ต่อไปจะขอกล่าวถึงงานเขียนในภาษาไทยที่กล่าวถึงการประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476  เริ่มจากหนังสือ  พระปกเกล้าฯ กับชาติไทย ของ เปรมจิตร วัชรางกูร (พ.ศ. 2489) เปรมจิตร ได้กล่าวว่า

“เมื่อได้พระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับถาวรแก่ปวงชนชาวไทยแล้วไม่กี่วัน พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวก็เสด็จฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ สวนไกลกังวลอีกวาระหนึ่ง ซึ่งเป็นเวลานานถึง 10 เดือนเศษ             

การไม่เปิดให้ตั้งสมาคมการเมืองคณะชาติขึ้นเป็นกรณีที่กระทำให้นักการเมืองบรรดาที่ฝักใฝ่การเมืองอยู่ทั้งหลายรู้สึกคุอยู่ในใจ แต่เป็นกระแสร์พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งทุกคนต้องเชื่อฟังและหยุดยั้งไว้ด้วยความจงรักภักดี   

การที่ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้พระยามโนปกรณ์นิติธาดาเป็นประธานคณะกรรมการราษฎร (นายกรัฐมนตรี) สมัยนั้น ก็ด้วยคณะราษฎรผู้ก่อการปฏิวัติได้ถวายคำแนะนำให้ทรงตั้ง ซึ่งควรจะขอบคุณคณะราษฎรเป็นอันมาก ที่ไม่มีใครยอมรับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีอันมีเกียรตินี้

หากพระยามโนปกรณ์ฯ นายกรัฐมนตรีบริหารราชการแผ่นดินไปตามวิถีทางแห่งรัฐธรรมนูญแล้ว การยึดอำนาจครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2476 ก็อาจจะไม่บังเกิดขึ้น (เน้นโดยผู้เขียน)                               

ดูเหมือนเป็นชะตากรรมของประเทศชาติเสียมากกว่าอื่น จึงทำให้การเมืองไทยยุ่งเหยิงอยู่เรื่อยๆ ไม่รู้จักจบสิ้น พระยามโนปกรณ์ฯ ออกคำแถลงการณ์อ้างเหตุว่า คณะรัฐมนตรีสมัยนั้น (ช่วงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2476/ผู้เขียน) แตกแยกออกเป็น 2 พวก มีความเห็นไม่ตรงกัน ฝ่ายข้างน้อยนั้นปรารถนาจะวางนโยบายเศรษฐกิจไปในทางอันมีลักษณะเป็นคอมมูนิสต์ ฝ่ายข้างมากว่า นโยบายเช่นนั้นเป็นการตรงกันข้ามแก่ขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวไทย เป็นที่เห็นได้โดยแน่นอนทีเดียวว่า นโยบายเช่นนั้นจักนำมาซึ่งหายนะแก่ประชาราษฎร์ และเป็นมหันตภัยแก่ความมั่นคงของประเทศ

พระยามโนปกรณ์ฯ ได้ประกาศพระราชกฤษฎีกาปิดสภาผู้แทนราษฎรเสียเมื่อวันที่ 1 เมษายน 2476 และประกาศงดใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราเสียชั่วคราว จนถึงวันที่ 20 มิถุนายน 2476 ซึ่งเป็นเวลานานถึง 81 วัน (เน้นโดยผู้เขียน) พ.อ. พระยาพหลพลพยุหเสนา  พ.ต. หลวงพิบูลสงคราม  น.ต. หลวงศุภชลาสัย และหลวงนฤเบศร์มานิตพร้อมด้วยข้าราชการฝ่ายทหารบกทหารเรือ และพลเรือนได้ยึดอำนาจการปกครองอีกครั้งหนึ่งเป็นครั้งที่ 2”

จากข้างต้น จะเห็นได้ว่า แม้ว่าเปรมจิตรจะไม่ได้กล่าวว่า การประกาศพระราชกฤษฎีกาวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 เป็นการทำรัฐประหาร แต่เขาเห็นว่า พระยามโนปกรณ์ฯ นายกรัฐมนตรีไม่ได้บริหารราชการแผ่นดินไปตามวิถีทางแห่งรัฐธรรมนูญ  ซึ่งเปรมจิตรน่าจะหมายถึง การประกาศพระราชกฤษฎีกาฯ ปิดประชุมสภา และงดใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราของพระยามโนฯ เป็นการกระทำที่ขัดต่อรัฐธรรมนูญ และเป็นสาเหตุให้เกิดการยึดอำนาจการปกครองเป็นครั้งที่สอง หลังจากยึดอำนาจครั้งแรกในวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475

(โปรดติดตามตอนต่อไป)