ไทยท่ามกลางเกมชิงอิทธิพล สหรัฐฯ-จีนในอินโด-แปซิฟิก

แนวคิดในการพัฒนากรอบเศรษฐกิจภูมิภาคเอเชียได้รับการประกาศครั้งแรกโดยไบเดน ในการประชุมสุดยอดระดับภูมิภาคออนไลน์เมื่อปีที่ผ่านมา

และกำลังจะเป็นรูปเป็นร่างในต้นปีนี้หลังจากการเจรจากับพันธมิตรของสหรัฐฯ

แต่ IPEF นี่คืออะไรกันแน่?

ถึงวันนี้กรอบการทำงานของกลไกใหม่นี้ยังค่อนข้างคลุมเครือ

เท่าที่รัฐมนตรีพาณิชย์ของสหรัฐฯ Gina Raimondo และตัวแทนการค้า (Trade Representative) Katherine Tai เกริ่นเอาไว้

IPEF จะเป็นข้อตกลงหลวมๆ ที่จะบรรลุ "วัตถุประสงค์ร่วมกัน" เอาไว้

ที่แน่ๆ คือไม่ใช่การตั้ง “เขตการค้าเสรี” กลุ่มใหม่ขึ้นมา

หากแต่เป็นการรวมเอาสิ่งอำนวยความสะดวกทางการค้า เศรษฐกิจและเทคโนโลยีดิจิทัล

ห่วงโซ่อุปทาน

พลังงานสะอาด

โครงสร้างพื้นฐาน มาตรฐานแรงงาน

และเรื่องอื่นๆ ที่อเมริกาเห็นว่ามีความสำคัญ

แรกเริ่ม รัฐมนตรี 2 คนของรัฐบาลไบเดนบอกว่าจะเชิญประเทศที่มีเศรษฐกิจก้าวไกลแล้ว รวมถึงประเทศเศรษฐกิจใหม่ในภูมิภาคนี้ด้วย

ชื่อประเทศไทยก็ถูกรวมอยู่ในการเอ่ยถึงในช่วงแรก

แต่ผมไม่แน่ใจว่ากระทรวงต่างประเทศและกระทรวงพาณิชย์ของไทยเรามีข้อสรุปชัดเจนเพียงใดว่าเราอยู่ในส่วนไหนของสมการใหม่ของอเมริกาในเรื่องนี้

ที่เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้อเมริกาต้องออกแบบกลไกใหม่ในภูมิภาคนี้ปฏิเสธไม่ได้ว่าคือการเคลื่อนไหวของจีนทางด้านนี้ที่นำหน้าสหรัฐฯ ไปหลายก้าวแล้ว

เดือนกันยายนที่ผ่านมา ปักกิ่งบอกว่าได้ยื่นใบสมัครเข้าร่วม CPTPP หลังจากที่สหรัฐฯ ถอนตัวจากข้อตกลงดังกล่าวในปี 2017 ตามที่คาดไว้แต่แรก

จีน รวมทั้งญี่ปุ่น เกาหลีใต้ 10 ประเทศของอาเซียนเดินหน้าเรื่อง RCEP แล้ว

เกิดคำถามทันทีว่าแล้วสหรัฐฯ อยู่ตรงไหน?

เมื่อความสนใจเพิ่มขึ้นเกี่ยวกับความสำคัญของกฎเกณฑ์ที่ควบคุมการค้าดิจิทัล จีนบอกเมื่อเดือนพฤศจิกายนที่ผ่านมาว่าได้ขอเข้าร่วม Digital Economy Partnership Agreement (DEPA) “หุ้นส่วนเศรษฐกิจดิจิทัล” ที่ลงนามในปี 2020 โดยสิงคโปร์ ชิลี และนิวซีแลนด์

เป็น 3 ใน 4 ประเทศที่ได้วางรากฐาน สำหรับสิ่งที่ต่อมาพัฒนาเป็น CPTPP

มีประเด็นที่ถูกหยิบยกขึ้นมาว่าจีนซึ่งมักถูกกล่าวหาว่าบิดเบือนตลาด เช่น การใช้เงินอุดหนุนอย่างกว้างขวาง จะได้รับการยอมรับใน CPTPP ที่มีมาตรฐานสูงในเร็วๆ นี้หรือไม่

เป็นประเด็นอ่อนไหวและสลับซับซ้อน

เพราะไต้หวันก็ยื่นใบสมัครเข้า CPTPP ในจังหวะใกล้กับจีนปักกิ่งเช่นกัน

ญี่ปุ่นและออสเตรเลียเป็นสมาชิกสำคัญของ CPTPP อยู่

หากมองความเชื่อมโยงทางการเมืองก็ต้องมอง 2 ประเทศนี้ใกล้ชิดและคุ้นเคยกับไต้หวันมากกว่าปักกิ่งอย่างปฏิเสธไม่ได้แน่นอน

หากสหรัฐฯ ไม่สามารถแสดงบทบาทเรื่องนี้ได้ และจีนยังคงกดดันให้ชาติ CPTPP ยอมให้เข้ามาได้

เหตุนี้กระมังไบเดนจึงเห็นความจำเป็นที่จะต้องเปิดเกมใหม่อะไรบางอย่างในเรื่องการค้า และประเด็นที่เกี่ยวกับการฟื้นเศรษฐกิจภูมิภาคนี้หลังโควิด-19

สำหรับทีมงานของไบเดนแล้ว การเสนอ IPEF จะทำได้ง่ายกว่าการเสนอแผนตั้ง “เขตการค้าเสรี” ใหม่

เพราะอย่างหลังต้องขออนุมัติผ่านรัฐสภาสหรัฐฯ ซึ่งเป็นกระบวนการที่กินเวลาและสลับซับซ้อน

อีกทั้ง IPEF ก็ไม่จำเป็นต้องตั้งมาตรฐานทางการค้าที่สูงมากนัก

กรอบการทำงานของ IPEF มีเป้าหมายรวบรวมไม่เพียงแต่พันธมิตรและเศรษฐกิจร่ำรวยที่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับสหรัฐฯ อยู่แล้ว

แต่ยังรวมถึงประเทศที่พัฒนาน้อยกว่า แต่มีความสำคัญเชิงกลยุทธ์ เช่น เวียดนาม

เพราะเวียดนามไม่สบายใจนักที่จีนมีบทบาทด้านนี้ที่คึกคักขึ้นในภูมิภาคนี้โดยไม่มีดุลถ่วงที่ชัดเจนจากอเมริกา

แต่คำถามสำคัญก็คือว่า ถ้าเป็นเพียงการรวมตัวแบบหลวมๆ อย่างนี้แล้ว ข้อตกลงนี้จะออกมาในรูปแบบไหน จะมีผลบังคับทางด้านกฎหมายหรือไม่

หรือเป็นเพียง “สโมสร” เพื่อการพบปะพูดจากันเท่านั้น

หากเป็นเช่นนี้จะมีการทับซ้อนกับ APEC หรือ Asia-Pacific Economic Cooperation ซึ่งมีสมาชิก 21 เขตเศรษฐกิจอย่างไร

ไทยเราจะเป็นเจ้าภาพจัดการประชุมสุดยอด APEC ปลายปีนี้อยู่พอดี

เราจะตีความ IPEF กับ APEC อย่างไร จึงเป็นคำถามสำคัญอีกข้อหนึ่ง เพราะ APEC มีจีน, อเมริกา, ไต้หวันและฮ่องกงเป็นสมาชิกอยู่แล้วเช่นกัน

และคงนำไปสู่คำถามที่ว่า IPEF กับ Quad (จตุภาคีที่สหรัฐฯ ตั้งร่วมกับญี่ปุ่น, อินเดียและออสเตรเลีย ซึ่งทำเรื่องห่วงโซ่อุปทานเรื่อง semiconductors อยู่แล้ว) จะเหมือนหรือต่างและทับซ้อนกันอย่างไร

ที่เป็นการบ้านใหม่สำหรับประเทศไทยสำหรับปีใหม่นี้อีกหลายข้อทีเดียว.