นโยบายสาธารณะเพื่อการส่งเสริม Blockchain

Blockchain (บล็อคเชน) เป็นเทคโนโลยีที่ถูกพูดถึงเยอะมากหลายประเทศหลายรัฐบาล โดยเฉพาะรัฐบาลเพื่อไทย พ.ศ. นี้  เพราะเกี่ยวโยงกับนโยบาย Digital Wallet 10,000 บาท 

หลายคน มักเข้าใจว่า Blockchain จะหมายถึง (หรือเท่ากับ) เงินดิจิทัล หรือ เงินคริปโต คือ ถ้าพูดว่าทำ Blockchain จะแปลว่าต้องเป็นเรื่องเงินดิจิทัล แต่ความจริงแล้ว เป็นคนละเรื่องเดียวกัน 

Blockchain เป็นเทคโนโลยีที่ไว้ใช้สำหรับเก็บข้อมูล เหมือนเทคโนโลยีฐานข้อมูล เพียงแต่มันต่างออกไปจากฐานข้อมูลดั้งเดิมตรงที่ ต้องมีเครื่องคอมพิวเตอร์เข้ามาเชื่อมโยงกันหลาย ๆ เครื่อง และฐานข้อมูลถูกสำเนาเก็บกระจายในคอมพิวเตอร์หลายเครื่องเหล่านั้น และยังโปรแกรมคอยควบคุมไม่ให้การแก้ไขข้อมูลทำได้ง่าย ๆ เพราะเมื่อใดก็ตามที่การบันทึกข้อมูลใหม่ หรือ แก้ไขข้อมูลเดิมโปรแกรมควบคุม Blockchain จะทำการสื่อสารกัน และตรวจสอบว่าการบันทึกนั้น ไม่ใช่การบันทึกที่แอบ ๆ แก้เองคนเดียว (หรือเครื่องเดียว) 

เมื่อมีกระบวนการยึดโยงระหว่างคอมพิวเตอร์หลาย ๆ เครื่อง เพื่อตรวจสอบความเข้ากันกับข้อมูลที่เก็บมาต่อเนื่องก่อนหน้าว่าไม่ขัดแย้งกันแล้วจึงยอมรับและบันทึก  Blockchain จึงได้รับยอมรับว่าค่อนข้างน่าเชื่อถือว่าฐานข้อมูลแบบเก็บไว้ที่เดียวและดูแลโดยคนเดียว (หรือหน่วยงานเดียว)

Blockchain จะยิ่งน่าเชื่อถือ ถ้าเครื่องคอมพิวเตอร์ต่าง ๆ ที่เชื่อมโยงกันนั้นมีจำนวนมากเป็นร้อย ๆ พัน ๆ และดูแลโดยต่างเจ้าของกัน เพราะการจะฮั้วกันนั้นจะยากยิ่ง  อีกทั้ง แม้มีเครื่องใดเสียหายไปก็ไม่เป็นปัญหา เพราะมีสำเนาเก็บไว้อีกเยอะแยะหลายที่ แถมยังมีวิธีป้องกันไม่ให้เจ้าของเครื่องแต่ละคนแอบดูข้อมูลในฐานข้อมูลได้ด้วย 

เมื่อพูดถึงตรงนี้ จะเห็นว่า Blockchain เป็นเพียงฐานข้อมูลประเภทหนึ่งที่ป้องกันการฮั้วนั่นเอง และตรงนี้แหละที่เหมาะเจาะสอดคล้องกับแนวคิดนโยบายสาธารณะ

ในเรื่องนโยบายสาธารณะนั้น หลักการพื้นฐานข้อหนึ่ง คือ รัฐบาลมีความโปร่งใส ตรวจสอบได้ และในเชิงดิจิทัลถ้าข้อมูลของรัฐนั้นถูกจัดเก็บกระจายหลายหน่วยงานบน Blockchain เมื่อมีใครจะเพิ่มหรือแก้ไขอะไร ก็จะถูกรับรู้รับทราบและตรวจสอบตลอดเวลาโดยคอมพิวเตอร์ที่ยึดโยงกันจำนวนมาก  สำหรับในทางกายภาพผู้มีหน้าที่ตรวจสอบตามกฎหมาย (เช่น สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน) เมื่อจะเข้าตรวจ ก็ดึงข้อมูลใน Blockchain มาไล่ดูง่ายสะดวก  

และเมื่อมองในแง่ความร่วมมือบูรณาการ  Blockchain จะเป็นเครื่องมือที่สร้างกลไกโดยอ้อมให้หน่วยงานรัฐที่ดูแลคอมพิวเตอร์ในเครือข่าย Blockchain ต้องร่วมมือกันทำงานเชื่อมโยงและแชร์ข้อมูลกันไปโดยปริยาย เพราะต่างต้องพึ่งพาซึ่งกันและกันในการสำรองและตรวจสอบความถูกต้องตลอดเวลา

แนวทางลงทุนอาจกำหนดให้มีจำนวนเครื่องคอมพิวเตอร์แม่ข่าย Blockchain วางตั้งอยู่ 20 เครื่อง กระจายอยู่ใน 20 กระทรวง และเมื่อหน่วยงานรัฐใดต้องการจัดเก็บข้อมูลสำคัญก็ให้บันทึกและเชื่อมโยงเข้าสู่ Blockchain

ในแง่ความเป็นทางการ รัฐก็จำเป็นต้องออกกฎหมายรองรับการเก็บข้อมูลใน Blockchain ว่าเป็นแหล่งที่เชื่อถือได้ ทั้งนี้มีเงื่อนไขว่าต้องทำตามข้อกำหนดวิธีการที่พิจารณาร่วมกันแล้วว่ารัดกุม 

ไม่นานมานี้ มีกฎหมายการปฏิบัติราชการทางอิเล็กทรอนิกส์ (ออกมาเมื่อปี 2565) ระบุว่าให้หน่วยงานรัฐจัดให้มีช่องทางอิเล็กทรอนิกส์เพื่อให้ประชาชนสามารถยื่นคำขอ ส่งเอกสาร หรือติดต่อราชการใด ๆ เป็นดิจิทัลได้ และต้องยอมรับเอกสารทางดิจิทัลนั้นว่าเทียบเท่ากับการส่งแบบกระดาษทั่วไปที่ทำกันมาแต่เดิม ในทางกลับกันรัฐต้องสามารถออกเอกสาร (เช่น ใบอนุญาตต่าง ๆ) ตอบกลับให้ประชาชนในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ได้  ต้องจัดทำระบบหรือฐานข้อมูล หรือการเชื่องโยงฐานข้อมูลระหว่างหน่วยงานเพื่อรองรับและตรวจสอบการแสดงใบอนุญาตหรือเอกสารหลักฐานต่าง ๆ ของประชาชนโดยวิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ ตามมาตรา 13 และมาตรา 14 ซึ่งจะเห็นว่ากฎหมายนี้กำลังบีบให้ภาครัฐต้องหาทางจัดเก็บเอกสารสำคัญต่าง ๆ ในรูปแบบดิจิทัลที่สามารถตรวจสอบและเชื่อถือได้ ซึ่ง Blockchain เป็นเทคโนโลยีหนึ่งจะเหมาะเจาะรองรับเรื่องนี้ 

ณ ปัจจุบัน หน่วยงานรัฐต่าง ๆ ที่ส่งเสริมหรือพยายามใช้ Blockchain ก็มี เช่น 

ETDA (สำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์) มีภารกิจออกมาตรฐานและกำกับดูแลการทำธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ ได้พยายามลงทุนตั้งเครื่องแม่ข่ายคอมพิวเตอร์เพื่อ Blockchain และจัดตั้งกลุ่มที่เรียกว่า Blockchain Consortium เพื่อหวังว่าให้หน่วยงานต่าง ๆ มาใช้งานและเชื่อมต่อ

DEPA (สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจดิจิทัล) มีภารกิจให้ทุน สนับสนุน ส่งเสริมให้เกิดการใช้และสร้างเทคโนโลยีเพื่อเศรษฐกิจดิจิทัล การส่งเสริม Blockchain เป็นไปในเชิงพูดชี้นำและสนับสนุนแก่หน่วยงานทั้งรัฐและเอกชนว่าควรนำไปใช้งาน 

DGA (สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล) เป็นหน่วยงานที่มีภารกิจดูแลนโยบายรัฐบาลดิจิทัล พัฒนาโครงสร้างพื้นฐานบริการสำหรับภาครัฐ ให้คำแนะนำปรึกษาและพัฒนากำลังคนภาครัฐ DGA ได้ทดลองทำโครงการนำร่องระบบ e-Voting โดยเป็นระบบออนไลน์ที่เก็บข้อมูลการโหวตไว้ใน Blockchain 

อย่างไรก็ตาม อยากให้ทุกฝ่ายเข้าใจมองให้ลึกซึ้งว่า ปัญหาไม่ใช่ยังไม่มีแอ๊พให้ใช้งาน (เช่น เพื่อการโหวตออนไลน์) แต่เป็นเรื่องการยอมรับ รวมถึงกฎหมายที่รองรับ Blockchain และการโหวตแบบออนไลน์ และแท้จริงแล้วผู้ใช้ไม่จำเป็นต้องทราบว่าเป็น Blockchain หรือไม่ แต่ผู้พัฒนาต้องออกแบบสถาปัตยกรรมหลังบ้านให้น่าเชื่อถือและตรวจสอบผลโหวตได้ ที่สำคัญคือเรื่องการยืนยันตัวตนของผู้โหวต ควรผนวกกับระบบยืนยันตัวตนผู้โหวตที่มีความเชื่อใจได้ เช่น ThaiD ของ กรมการปกครองที่ใช้ใบหน้าและบัตรประชาชนยืนยันตัวบุคคลผ่านแอ๊พโดยไม่ต้องไปแสดงตน ณ หน่วยราชการ

จะเห็นว่าแม้มีหลายหน่วยพยายามเริ่ม Blockchain แต่ยังไม่มีการส่งเสริมและวางแผนในภาพรวมว่า Blockchain ควรถูกผลักดันไปในแนวทางอย่างไร รัฐจะยอมรับเป็นทางการหรือไม่ หรือจะให้ใช้อย่างไร หรือจะเป็นต่างคนต่างใช้งาน ?

นโยบายสาธารณะที่สำคัญ เช่น ออกกฎหมายรับรองการใช้งาน Blockchain พร้อมทั้งรูปแบบวิธีการที่เหมาะสมกับงานภาครัฐ กำหนดแผน (Roadmap) และการลงทุนงบประมาณกลางเพื่อให้บริการ Blockchain แก่หน่วยงานรัฐทั้งหลายใช้จัดเก็บข้อมูลเอกสารสำคัญ และสุดท้ายพร้อมด้วยมาตรการประชาสัมพันธ์ผลงาน 

โครงการ Digital Wallet หากนำ Blockchain มาใช้ จะนับเป็นโครงการขนาดใหญ่ที่ใช้งาน Blockchain กับข้อมูลสำคัญ (การจับจ่าย) และกระทบผู้ใช้หลายสิบล้านคน ที่สำคัญประเทศไทยจะมีระบบฐานข้อมูล Blockchain ไว้รองรับงานจัดเก็บและตรวจสอบข้อมูลสำคัญอื่นในอนาคตอีกมากมาย พร้อมทั้งเชื่อมโยงเข้าสู่การใช้งานของประชาชนเรียบร้อยถ้วนหน้า

ขอเสนอแนะรัฐบาลว่า นอกจากจะขับเคลื่อนโครงการ Digital Wallet แล้ว ควรมีแผนงาน มีวิธีการส่งเสริม และกำหนดแนวทางเงื่อนไขต่าง ๆ ในการใช้งานและยอมรับ Blockchain ให้ชัดเจนและเป็นทางการ เพื่อให้องคาพยพทั้งหมดขับเคลื่อนไปบนเศรษฐกิจฐานดิจิทัลให้ประเทศไทยเป็นผู้นำโด่ดเด่นในเวทีโลก 

ส่งคอลัมน์ เวทีพิจารณ์นโยบายสาธารณะ

ดร. มนต์ศักดิ์ โซ่เจริญธรรม

ที่ปรึกษาดิจิทัลอาวุโส สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล

กลุ่มนโยบายสาธารณะเพื่อสังคมและธรรมาภิบาล